Als een eindeloos zwart lint slingert de weg zich van Jeruzalem oostwaarts naar beneden. Stof wervelt in wolkjes boven de vaalbruine heuvels van Judea. De woestijn snakt naar de eerste winterregens. De bedoeïenen blijkbaar ook. Rondom hun kampementen hebben ze zwarte zeilen gespannen om elke druppel hemelwater op te vangen. Voorlopig biedt de strakblauwe lucht nog geen aanwijzing voor neerslag van betekenis.

De route naar beneden is steil. En de chauffeur wordt niet door enige vorm van bochtenvrees gehinderd. Die combinatie laat de oren met enige regelmaat ‘ploppen’, alsof de bus aan een snelle afdaling richting de landingsbaan bezig is. ”Zeeniveau” meldt een bordje in diverse talen. Maar daarmee is de rit niet ten einde. Ronkend raast het voertuig richting de laagste plek op aarde. Nog meer dan 400 meter dalen te gaan, want de Dode Zee bevindt zich op 429 meter onder zeeniveau.

Links rijzen de contouren van Jericho op in de trillende woestijnlucht. Recht vooruit verheffen zich de roodbruine bergen van Jordanië. Rechts doemen de noordelijke uitlopers van de Dode Zee op. Hier stroomt de Jordaan het zilte water in. Na een lange reis van de Banyas-watervallen op de Golanhoogte, via het Meer van Tiberias en de vruchtbare Jordaanvallei.

Alarmerend tempo

Enkele jaren geleden klotste het water van de Dode Zee op sommige plaatsen nog bijna tegen de vangrail van snelweg 90 aan. Die tijd is definitief voorbij. Het water heeft zich inmiddels honderden meters teruggetrokken. En het einde is nog niet in zicht, want het peil van het zoutmeer daalt jaarlijks met ruim een meter.

Dat leidde regelmatig tot koppen in de krant in de trant van: ”De Dode Zee droogt op” of: ”De Dode Zee is aan het sterven”. Zó ernstig is het echter niet. Weliswaar daalt het waterpeil nog altijd in een alarmerend tempo. Maar wetenschappers hebben berekend dat ergens een evenwicht in de verdamping van het water van de Dode Zee zal worden bereikt. Door afname van het watervolume, neemt het zoutgehalte toe, waardoor er minder vocht verdampt. Bovendien beschikt de Dode Zee over de unieke eigenschap om vochtdeeltjes uit de lucht te absorberen, zodat ze deels haar eigen watervoorraad op peil kan houden. De Dode Zee kan dus nog een stuk kleiner kunnen worden, maar zal niet geheel verdwijnen.

De gevolgen zijn overigens niet minder ingrijpend. Om te beginnen voor de toeristen en mensen die om gezondheidsredenen naar de Dode Zee gaan. In Ein Gedi, waar zich een medische spa bevindt, ligt het water inmiddels op zo’n 2 kilometer afstand van de kibboets. In het resort pendelt een speciaal treintje dat badgasten naar de oever brengt.

„Toen ik jong was, liepen we vanuit de kibboets zo het water in”, vertelt manager Nir Vanger. „En dat is niet eens zo lang geleden. Toen we hier een nieuw huis bouwden, vroeg mijn vrouw of ik een woning met zeezicht wilde. Ik zei: We kunnen beter een plek zoeken met uitzicht op de bergen, want die zullen wel blijven staan. De zee trekt zich alleen maar verder terug.”

Sink holes

Veel ernstiger is het gevaar van zogenaamde ”sink holes”. Die ontstaan op plaatsen waar zich grote ondergrondse zoutformaties bevinden. Als het zeewater zich terugtrekt, storten deze structuren na verloop van tijd in, of worden door de aanvoer van zoet water aangevreten. Het gevolg is dat hele stukken bodem, inclusief wegen en gebouwen, plotseling inzakken. Overal in de bodem bevinden zich dit soort enorme kraters, soms wel 100 meter in omtrek en zo’n 50 meter diep. In totaal meer dan 5500 – in soorten en maten. Daardoor biedt de oever op sommige plekken de aanblik van een maanlandschap.

Met enige regelmaat zijn borden langs de snelweg geplaatst. ”Sink holes en open putten – levensgevaarlijk”. Het betreden van de oever is op kilometerslange plaatsen ten strengste verboden. Zo te zien, houdt niet iedereen zich daar even strikt aan.

Een van de strandresorts langs de Dode Zee is op last van de autoriteiten gesloten, omdat het gevaar van aardverschuivingen te groot is. Hoteleigenaren en uitbaters van andere toeristische gelegenheden houden hun hart vast. De Israëlische seismologische dienst houdt het gebied scherp in de gaten en publiceert elke twee maanden een update over de actuele bodemgesteldheid.

De toeristen op het strand van Ein Bokek, aan de zuidkant van de Dode Zee, maken zich nog niet al te veel zorgen over de gevaren van bodemverzakking. „De regering zal het wel goed in de peiling houden”, zegt Ron Talinski, terwijl hij een dikke laag geneeskrachtige Dodezeemodder van zich af probeert te spoelen. „Maar het is wel jammer dat deze unieke plek zo verloren dreigt te gaan.”

Ondanks alle bedreigingen, heeft het terugtrekkende water ook een positieve kant. Het legt niet eerder vertoonde schoonheid bloot die de Dode Zee altijd onder haar zilte oppervlakte verborgen hield. Bizarre zoutformaties vormen een soort maritieme ‘Grand Canyon’, die zijn weerga in de wereld niet kent. Druipsteengrotten geven hun geheimen na jaren aan de openbaarheid prijs. Zo krijgt het toerisme weer een geheel nieuwe impuls.

Vanuit het zuiden steekt een woestijnwindje op en weet een flauwe rimpeling aan het vermoeide oppervlak van de Dode Zee te ontlokken. De zon zet de heuvels van Judea in een gouden gloed. De bus begint aan de steile klim naar Jeruzalem. Boven de eeuwige stad pakken zich de eerste wolken samen. De bedoeïenen zijn er klaar voor.

Het Reformatorisch Dagblad organiseert een 11-daagse reis naar Israël van 16 t/m 26 maart 2020. Bekijk het complete reisprogramma op rd.nl/abonneevoordeel onder RD reizen of bel 055 – 5390498.

Water voor de Dode Zee

Het dalende peil van de Dode Zee is geen probleem van de laatste jaren. Het heeft alles te maken met het waterbeheer in Israël en de landen daaromheen. En dat wordt weer bepaald door de complexe politieke realiteit van het Midden-Oosten.

De levensader van de Dode Zee is de Jordaan. Hoewel de rivier in het regenseizoen nog altijd buiten haar oevers kan treden en tot een machtige stroom kan aanzwellen, is ze op sommige plaatsen niet meer dan een slootje. Dat komt enerzijds door het droge mediterrane klimaat, maar heeft vooral te maken met het onttrekken van water aan de rivier.

Israël heeft een dam in het Meer van Galilea gebouwd die de hoeveelheid water die via de Jordaan naar het zuiden stroomt reguleert. Ook onttrekt de Joodse staat water aan de rivier in de Jordaanvallei om plantages te bevloeien. Jordanië en Syrië hebben op hun beurt tientallen keringen aangelegd in de Yarmuk, een belangrijke voedingsbron van de Jordaan. Nu het peil van de Zee van Tiberias weer is gestegen, heeft Israël de hoeveelheid water die daarvandaan in de Dode Zee stroomt weer vermeerderd. Maar het is nog altijd een druppel op een gloeiende plaat.

Verdampingsbassins

Een andere factor die het waterpeil negatief beïnvloedt zijn de enorme verdampingsbassins die zowel Jordanië als Israël in delen van de Dode Zee heeft aangelegd. Die worden gebruikt om mineralen en fosfaten te winnen. Economisch bijzonder aantrekkelijk, niet alleen voor de kunstmestindustrie, maar ook voor de vele schoonheidsproducten die ervan worden gemaakt.

Sinds jaar en dag ligt er een ambitieus plan om water van de zuidelijk gelegen Rode Zee naar de Dode Zee over te hevelen. Afgezien van de financiële en politieke obstakels, brengt dat project ook enorme technische uitdagingen met zich mee. Het water moet eerst worden ontzilt en vervolgens over grote afstand naar de Dode Zee –of via een omweg rechtstreeks in de Jordaan– worden gepompt.

Sommige wetenschappers vragen zich überhaupt af of het nodig is het waterpeil van de Dode Zee kunstmatig te verhogen. Volgens geologen heeft het zoutmeer in de geschiedenis vaker tijdelijke hoogte- en dieptepunten gekend. „Waarom zouden we het waterpeil verhogen?”, vraagt dr. Ittai Gavrieli van het Geologisch Onderzoeksinstituut in Israël zich af. „Om de unieke chemie van de Dode Zee te bewaren? Voor het toerisme? Als we bij voorbeeld de loop van de Jordaan willen herstellen, zou Israël veel water moeten ontzilten. Dat zou veel geld kosten en ook impact op het milieu hebben.”

Leven

Jarenlang gold de Dode Zee als plaats waar leven niet mogelijk is. Door het zakkende waterpeil, worden zinkgaten met regenwater gevuld. Langs de oevers schiet nu her en der vegetatie op. In sommige poelen is zelfs vis aangetroffen. Dat doet denken aan de tekst uit Ezechiël 47: „Ook zal het geschieden, dat er vissers aan dezelve zullen staan, van En-Gedi aan tot En-Eglaïm toe.” De uitleg van dat Bijbelgedeelte verschilt. Maar bijzonder is het wel.