Berry Muchemwa, afkomstig uit Zambia, heeft er geen goed woord voor over: corruptie is níét normaal, maar immoreel, ook wanneer iedereen het ‘doet’. Hij promoveerde donderdag aan de Protestantse Theologische Universiteit te Amsterdam op het proefschrift ”Born-again, Morality and Transformation. An Ethnographic Case Study on Pentecostal Conceptualisation of Corruption.” Muchemwa (1969) is anglicaans priester en docent praktische theologie aan het College of Transformation in Makhanda (voorheen Grahamstown), Zuid-Afrika.

Corruptie

De studie richt zich op de relatie tussen de pinksterbeweging en het charismatisch christendom enerzijds en „het steeds verder uitdijende gezwel van corruptie” in Zambia anderzijds, schrijft de promovendus in zijn dissertatie. „Corruptie is de grootste uitdaging waar Zambia en geheel Afrika mee te maken hebben. Zij trekt diepe sporen in het weefsel van de Zambiaanse samenleving. Ironisch genoeg echter is Zambia volgens de grondwet een christelijke natie: bijna driekwart van de bevolking noemt zichzelf christen.”

Het onderzoek richt zich vooral op twee pinksterkerken in de Zambiaanse stad Kitwe: de Kwacha Assemblies of God en de Bread of Life Church International. Met name deze laatste kerk ligt onder vuur vanwege de weelderige levensstijl van de oprichter, bisschop Imakando.

Muchemwa brengt vooral de pinksterbeweging in kaart omdat deze vorm van christendom momenteel de snelst groeiende religieuze beweging op het zuidelijk halfrond is. In Zambia is met name het welvaartsevangelie (”health and wealth” of ”prosperity”) dominant in de pinksterbeweging.

Hoe denken de aanhangers van het welvaartsevangelie?

„Rijkdom en welvaart worden gezien als tekenen van Gods gunst. Het bezit van veel materiële goederen is een teken van geestelijke verlossing. Omgekeerd: Als je arm bent, sta je niet in een rechte verhouding tot God. Maar als je wérkelijk gelooft, zul je geluk en vrede vinden. Men wordt voorgehouden dat als jij aan Gód geeft, Hij ook aan jóú zal geven.”

Die boodschap slaat niet voor niets aan in Afrika, vertelt Muchemwa. „Armoede is er een van de grootste problemen. Omdat de meeste armen geen toegang hebben tot de welvaart en zij niet terechtkunnen bij de bestaande sociale en economische instituties, stellen zij hun vertrouwen op de kerken als de nieuwe gemeenschappen. Deze beloven wat de overheid niet kan geven. Het gevolg is dat met name de nieuwe kerken, voortkomend uit de pinksterbeweging, snel groeien. Maar ook de traditionele kerken stellen zich steeds meer open voor het welvaartsevangelie. Mijn stelling is dat de focus op geld en welvaart de mensen vatbaar maakt corruptie.”

Kritische christenen waarschuwen al lang tegen corruptie en welvaartsevangelie. Blijven de kerken nog steeds doof?

„Je ziet wel een bewustwording bij de gewone gelovigen aan de basis, maar bij de leiding is alles onbespreekbaar. Het huidige kerkelijke onderwijs gaat compleet voorbij aan het probleem van corruptie. Het wordt zelfs ontkend dat wedergeboren christenen steeds vaker betrokken zijn bij corrupte activiteiten. Kerken zijn deel van het probléém, niet van de oplossing. Het is gebruikelijk dat mensen geld geven om bepaalde zaken geregeld te krijgen. Iedereen doet het immers. Omkoping en afpersing in zakelijke deals en bij de aanbesteding van publieke diensten zijn aan de orde van de dag.”

Muchemwa vindt dat de kerk in Afrika een duidelijk normerend kader mist. „Het najagen van geld en welvaart als zichtbare tekenen van Gods gunst strijdt tegen de menselijke waardigheid. Toch ben ik de laatste jaren iets optimistischer geworden: Er wordt steeds meer gesproken over corruptie als iets dat on-Bijbels en onethisch is. Daarmee heeft de pinksterbeweging een sterk potentieel in handen om gehoord te worden in de anti-corruptiecampagnes.”