Ook Zürich ging ervan uit dat het in de zestiende eeuw een bijzonder roeping had. Gelet op de mogelijkheden die deze stad had voor de verbreiding van de Reformatie, klopt dat ook wel. Deze stad is ook in haar huidige positie in de wereld ondenkbaar zonder de Hervorming en zonder Zwingli en Bullinger. Dat is mede de reden waarom de congresleden afzonderlijk door de burgemeester werden ontvangen. Na de toespraken van enkele hooggeplaatsten uit kerk en politiek konden de ongeveer honderd deelnemers uit vijf werelddelen en achttien naties gezellig van een drankje en een hapje genieten. De vraag naar Abrahams leeftijd deed er niet meer zo toe. Duidelijk was wel tot welke soort ontvangsten een zo bevoorrechte stad als Zürich in staat is.

Gelukkig was Abraham ook nog op andere wijze in Zürich. Een van de nestors van het internationale reformatieonderzoek, ’onze’ prof. W. van ’t Spijker, refereerde over het verbond in Bullingers denken. Zijn lezing werd, zoals gebruikelijk, met groot enthousiasme ontvangen. Bullinger sprak over het verbond niet wezenlijk anders dan Calvijn of andere hervormers, en het is daarom niet verantwoord te stellen dat Bullingers predestinatieleer heel anders is dan die van Calvijn. Van ’t Spijker liet weer eens zien hoezeer de reformatoren bij alle verscheidenheid toch een eenheid in hun denken vormden. Ieder zet eigen accenten, maar in het hart van de zaak zitten ze ook wat het verbond betreft op dezelfde lijn. In dat verbond gaat het om de gemeenschap met Christus; en het is die gemeenschap die het centrale thema in Bullingers denken vormt.

Christoph Strohm, hoogleraar in Bochum, vergeleek met het oog hierop de rechtvaardigingsleer van Bullinger en die van Luther. Ook hij moest misverstanden wegruimen. Ook Bullinger vervalt niet tot een heiligingstheologie, waarin de mens maar steeds moet proberen het beter te doen. Niet de heiliging, maar de rechtvaardiging van de goddeloze blijft het fundament van Bullingers denken. Juist daarom wees de reformator ook elke toenadering tot Rome in dezen af. Strohm gaf daarbij een fijnzinnige, maar voor iedereen heldere toespeling op de consensus die nog niet zo lang geleden tussen rooms-katholieken en lutheranen gesloten werd. Op dit punt wist ook Bullinger van geen wijken.

Abraham was er ook toen het over de kerk ging. De kerk is de gemeenschap van de gelovigen en hun zaad; dat is: van hen die het Woord geloven. Die kerk kent een grote variatie en dat is ook niet erg, als de kerk het Woord maar brengt. Preken, preken, preken is de taak van de kerk. Want door het Woord komen mensen tot Christus. De kerk moet zich verder mooi maken voor de bruidegom Christus, want van de wereld heeft zij niet veel te verwachten.

Die boodschap vond weerklank, onder andere in Slovenië, zo vertelde Luka Ilic, die nu predikant is in Belgrado en daarvoor wegens studie enkele jaren in Nederland verbleef. Hij is een van die vele jonge onderzoekers die gefascineerd zijn door de geschiedenis en theologie van de Reformatie, en die ook de actuele relevantie daarvan zien. In totaal waren er gistermiddag twintig presentaties van nieuw onderzoek, verdeeld over vijf verschillende secties. Het is een luxe om op zo’n middag keuzes te kunnen maken, want het betekent dat het reformatieonderzoek leeft. En dan te bedenken dat er vanmiddag weer zo’n groot aanbod van presentaties is. Een waar genot. Hopelijk kunnen we van deze hernieuwde belangstelling ook in Nederland de vruchten plukken. Maar dan moeten we er wel snel werk van maken.