Werken voor een hongerloontje gebeurt ook in Nederland
Werkdagen van meer dan tien uur, soms zeven dagen per week en onder gevaarlijke omstandigheden. Voor een loon dat ver onder het wettelijk minimum ligt. Dat gebeurt niet alleen in Bangladesh en India, maar ook bij Nederlandse agrariërs en in Nederlandse fabrieken.
De economie floreert, maar dat geldt niet altijd voor de arbeidsomstandigheden en lonen van werknemers. Ook in Nederland worden mensen uitgebuit, ontdekten Emiel Woutersen en zijn vier collega’s van Investico, een platform voor onderzoeksjournalistiek. Maandag verschenen hun verhalen in het boek ”Uitgebuit”.
Neem het personeel van bootcruises over de Rijn, de luxe reisje waar vooral pensionado’s van genieten. Op zo’n schip ontmoeten de journalisten een Slowaaks kamermeisje. Tijdens haar negenurige werkdag vervangt ze in de hutten twee keer al het beddengoed. Vrije dagen zijn er niet bij. Volgens haar contract verdient ze 900 euro in de maand.
Een Hongaarse banketbakker die aan boord van een ander riviercruiseschip werkte, werd volgens zijn contract geacht „zoveel extra uur te werken als nodig is voor de dagelijkse uitvoering van de taken.” Het bootpersoneel houdt zich volgens de bakker op de been met energiedrank.
Onthutsend is het verhaal van de Marokkaanse immigrant die via via bij een biologische paprikateler in dienst komt. Illegaal, zo blijkt later. De Drentse paprikaboer laat hem vijftig tot tachtig uur in de week werken. Verlof, vakantie of extra verdiensten bij overuren zitten er niet in. De klusjesman slaapt in een werkhok tussen de bestrijdingsmiddelen. Zijn uitbuiting komt pas aan het licht als hij zwaar verbrand raakt door een ongeluk op het bedrijf. Al probeert zijn baas het nog te verbergen door te verbieden de ambulance te bellen.
Flexwerk
Hoe kan dit gebeuren in een welvarend land waar arbeiders allerlei rechten hebben verworven? Bedrijven zoeken de randen van de wet en de cao op, zegt Woutersen. Zo zijn er uitzendbureaus die zogenaamd zijn gevestigd in Luxemburg of Malta die allerlei regels omzeilen. Uitzendbureaus maken ook gebruik van schijnconstructies: ze nemen bijvoorbeeld iemand in dienst van een dochterbedrijf om maar te voorkomen dat een werknemer na een bepaalde tijd recht heeft op loonsverhoging. En wat betreft de Rijncruises: op verschillende wateren gelden verschillende wetten wat controle lastig maakt.
Slachtoffers zijn vaak Poolse werknemers die hun rechten in Nederland niet goed kennen. „Bovendien: als je nauwelijks baanzekerheid heb, ga je niet je werkgever aanklagen.” Toch zijn niet alleen laaggeschoolde en kwetsbare arbeidsmigranten het doelwit. Zo moest een man die aan de Universiteit van Amsterdam werkt tien jaar lang naar zijn eigen baan solliciteren, omdat hij alleen jaarcontracten kreeg. Nederland heeft in Europa bijna het hoogste percentage mensen met flexibele banen.
Flexwerk maakt mensen kwetsbaar voor arbeidsuitbuiting, stelt de onderzoeksjournalist. Hij noemt de werknemers in een tabaksfabriek die van uitzendkracht opeens flexwerkers werden. Hun loon bleef hetzelfde, maar de arbeidsvoorwaarden veranderden. Woutersen ziet een rechte lijn van flexibel werk naar moderne slavernij. „In beide gevallen gaat het erom hoe je mensen laat werken tegen zo matig mogelijke arbeidsvoorwaarden.”
Of uitbuiting toeneemt is lastig te zeggen. De trucs en sluiproutes van bedrijven worden volgens de journalist wel steeds exotischer. „Op de arbeidsinspectie is lang bezuinigd. Afgelopen jaar kreeg die er voor het eerst geld bij en prompt vond ze meer gevallen van uitbuiting.” Hij pleit voor meer toezicht. „Maar het gaat ook om een cultuurverandering. Los van de vraag of het juridisch kan, zou een werkgever moeten nadenken over de vraag wat menselijk is.”