De zelfmoord begin deze week van Camillo Valentini, de burgemeester van een bergdorp in de Abruzzen, heeft de aandacht gevestigd op het abominabele gevangenissysteem in Italië. Er liep al een jaar een politieonderzoek naar de burgemeester, die verdacht werd van afpersing bij openbaar aanbestedingen. Een week geleden werd hij officieel in staat van beschuldiging gesteld en gevangengenomen. Hij kreeg voorarrest in een zogeheten supergevangenis, bedoeld voor zware criminelen en met een meedogenloos regime. Maandagochtend beroofde Valentini zichzelf van het leven met behulp van een paar schoenveters.

Het is uiterst merkwaardig dat de man aan veters was gekomen, ook al omdat hij volgens zijn familie schoenen zonder veters droeg. Zijn familieleden spreken dan ook van moord. Hoe dan ook, de zaak-Valentini brengt de deplorabele toestand in gevangenissen aan het licht. Valentini is de 37e gedetineerde die dit jaar die de hand aan zichzelf slaat. Het zelfmoordpercentage onder deze groep is negentien keer hoger dan in de rest van de samenleving.

Het zijn vooral mensen in voorarrest die zichzelf van het leven beroven. Italië is al verscheidene malen op haar vingers getikt door het Europees Hof van Mensenrechten wegens de trage rechtsgang, waardoor verdachten onnodig lang in voorlopige hechtenis zitten.

Het gevangenisleven in Italië is zwaar, de gezondheidssituatie is slecht en er is vooral geen ruimte. Nergens anders in West-Europa zijn de cellen zo overvol. Koploper is het Romeinse huis van bewaring Regina Coeli, waar 1300 gevangenen 700 cellen innemen. In een van de secties van deze gevangenis brak dinsdagnacht een oproer uit. Gevangenen staken matrassen en beddengoed in brand uit protest tegen het leefklimaat.

In de in totaal 205 Italiaanse gevangenissen zitten meer dan 54.000 gevangenen, terwijl er plaats is voor 41.000 personen. Volgens officiële cijfers is de helft van de gevangenispopulatie verslaafd aan drugs, lijden bijna 9000 gedetineerden aan hepatitis, is eenderde van de gevangenen seropositief en hebben er 7000 last van zware mentale stoornissen. Wie niet aan een van deze ziekten zou lijden, maakt grote kans erdoor besmet te raken.

Dat de toestand in de Italiaanse gevangenissen slecht is, is niets nieuws. Ook is het niet nieuw dat er geen actie wordt ondernomen, door bijvoorbeeld de rechtsgang te versnellen of meer gevangenissen in te richten. Creatief is het ministerie van Justitie wel. Zo ging vorig jaar de celomvang per gedetineerde naar beneden (van 9 naar 8 vierkante meter), zodat de gevangenissen op papier minder vol waren. Dit voordeel is maar tijdelijk, want het aantal nieuwe gedetineerden neemt met het jaar toe. Vorig jaar kwamen er 3000 gedetineerden meer bij dan een jaar ervoor.

De dood van de burgemeester geeft ook munitie in de nooit aflatende strijd van een deel van de politieke klasse tegen de magistratuur, die te gemakkelijk verdachten (voor)arrest zou opleggen. In het begin van de jaren ’90, toen Italië werd opgeschrikt door een arrestatiegolf van politici en zakenmensen, beroofden tientallen betrokkenen zich in de cel van het leven.

In de zaak van Valentini is het wel wat cru dat hij op de vooravond van 15 augustus werd opgepakt, de vakantiedag bij uitstek voor Italiaanse families. De openbaar aanklager die het arrest oplegde ging vervolgens op vakantie naar de Verenigde Staten.