De fusietoets, die strikte voorwaarden stelt aan het samengaan van scholen, werd in 2011 ingevoerd. Het doel was om de vorming van grote onderwijskoepels te voorkomen. Het schrikbeeld was dat van Amarantis, een mbo-koepel die vanwege problemen met de financiën en de kwaliteit van het onderwijs in 2012 werd opgebroken.

Maar de toets heeft uiteindelijk maar weinig fusies tegengehouden, zei minister Arie Slob (Onderwijs) donderdag in debat met de Kamer. Volgens onder meer coalitiepartijen VVD en D66 is het paard achter de wagen gespannen, omdat de grote onderwijskoepels al zijn gevormd voor de invoering van de fusietoets. En het aanpakken van die bestaande koepels, daar is de fusietoets niet het geschikte instrument voor.

En in regio’s waar het aantal leerlingen terugloopt, zijn fusies juist nodig om voldoende onderwijs te garanderen, vinden de regeringspartijen. Daarbij is de fusietoets een obstakel.

Uit de linkse oppositie klonk forse kritiek. Peter Kwint (SP) spreekt tegen dat de fusietoets geen zin heeft gehad. „We weten niet hoeveel grotere instellingen we hadden gehad als we de fusietoets niet hadden gehad.” Waarom het instrument niet aanpassen, in plaats van afschaffen?, vroeg hij. Kwint wil daarnaast medezeggenschapsraden van scholen de bevoegdheid geven uit een koepel te stappen, als een fusie uiteindelijk niet bevalt.

Slob zegde wel toe om na de afschaffing elk jaar een voortgangsrapportage te laten opstellen, om de effecten in de gaten te houden. Na drie jaar volgt er dan een evaluatie. Daarmee nam hij een voorstel van Kwint deels over.