Of er op den duur ook Amerikaanse troepen in Centraal-Azië gestationeerd zullen blijven, is minder zeker op de dag dat de Oezbeekse president Islam Karimov een bezoek brengt aan Washington. Het kan ook zijn dat de relatie wordt voortgezet in de vorm van militaire samenwerking en gezamenlijke oefeningen. „Ik denk dat de regering zich daar op dit moment het hoofd over breekt”, zegt Andrew Hess, een Centraal-Aziëdeskundige van Tufts University in Boston. „De langetermijnbelangen van de VS in Centraal-Azië zijn gewoon nog onduidelijk.”

Op de korte termijn verwachten de meeste analisten dat de Amerikaanse militaire aanwezigheid nog zal worden uitgebreid, ondanks Russische argwaan over de groeiende Amerikaanse invloed en ongemak bij de VS zelf over de mensenrechtensituatie in de Centraal-Aziatische landen.

De VS hebben de militaire samenwerking in eerste instantie nagestreefd om de oorlog in Afghanistan te kunnen voeren, daarna om te voorkomen dat de al-Qaida-strijders of andere moslimextremisten voet aan de grond krijgen in de buurlanden.

De landen van Centraal-Azië zien in de samenwerking met de VS zowel een tegenwicht tegen de invloed van Rusland als een mogelijkheid om af te komen van het moslimextremisme, dat voor hen ook een bedreiging vormt.

„Al deze landen zijn er nu slechter aan toe dan voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie”, zegt Hess. „Zij zien samenwerking met de VS als een mogelijke oplossing.” Karimov sprak dinsdag met de Amerikaanse president George Bush en minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell. De Amerikaanse bewindslieden ontvingen dinsdag ook de Russische minister van Defensie, Sergej Ivanov.

De VS zochten onmiddellijk na 11 september toenadering tot Oezbekistan, omdat zij voor hun antiterreurcampagne bases bij Afghanistan nodig hadden en de medewerking van Pakistan op dat moment nog verre van zeker was. Sinds oktober zijn op een basis in het zuiden van Oezbekistan ongeveer 1000 Amerikaanse militairen gelegerd, zegt het Pentagon. Maar mensen die de basis hebben bezocht schatten het aantal manschappen veel hoger. Alle openlijke en geheime missies van de VS in Afghanistan lijken van hieruit te worden ondernomen.

De VS hebben verder nog manschappen op een luchthaven in Kirgizië en kortgeleden zijn er met de Kirgizische strijdkrachten oefeningen in terreurbestrijding gehouden. Andere geallieerde strijdkrachten zullen naar verwachting binnenkort vanaf bases in Tadzjikistan opereren. De Amerikaanse bevelhebber in Afghanistan, Tommy Franks, zegt in totaal zo’n 60.000 man in de regio te hebben.

Iets verder van het strijdtoneel verwijderd, maar even bedreigend voor Rusland, is het voornemen van Washington om honderd tot 200 man naar Georgië te sturen om de strijdkrachten daar te trainen in terreurbestrijding.

De VS blijven dezelfde landen overigens bekritiseren om hun gebrek aan respect voor de mensenrechten. Zo maakte het ministerie van Buitenlandse Zaken bekend dat politie en leger van Oezbekistan mensen slaan en martelen en willekeurige arrestaties plegen in het kader van de terreurbestrijding. Dat weerhield Washington er echter niet van de steun aan Oezbekistan te verdrievoudigden tot 160 miljoen dollar. En Oezbekistan heeft een week geleden voor het eerst ingestemd met de oprichting van een onafhankelijke mensenrechtenorganisatie.

Rusland wordt intussen steeds nerveuzer door de toenemende Amerikaanse invloed aan zijn zuidgrens. President Vladimir Poetin en andere hoge functionarissen hebben gezegd dat de Amerikaanse troepen nodig zijn om het moslimextremisme te bestrijden, dat ook Rusland belaagt. Maar minister van Defensie Ivanov heeft begin februari duidelijk gesteld dat Rusland ervan uitgaat dat de Amerikaanse bases er op tijdelijke basis zijn en na beëindiging van de antiterreurcampagne weer zullen verdwijnen. „Rusland is ontzettend bang dat wij er blijven”, zei Charles Fairbanks van de John Hopkins University.

Militaire functionarissen zeggen niet de bedoeling te hebben permanent Amerikaanse troepen in Centraal-Azië te stationeren. „De VS willen geen eigen bases in de regio opzetten, maar toegang houden tot lokale bases”, zegt Franks. „Maar de vraag is natuurlijk”, zegt Fairbanks, „hoe gegarandeerd die toegang is als er geen Amerikaanse bases zijn.”

Voorlopig zullen de Amerikaanse troepen nog wel even in Afghanistan blijven, op zoek naar al-Qaida-strijders in en om het land. „Kijk maar eens hoe ze bezig zijn troepen aan te voeren en voorzieningen uit de grond te stampen”, zegt John Pike, een defensiespecialist in Washington. „Niets wijst erop dat zij zich opmaken om hun boeltje te pakken.”

De Centraal-Aziatische landen merken intussen aan de houding van Rusland hoezeer de belangstelling van het Westen hun status heeft verhoogd. In plaats van autoritair zijn regels op te leggen, begint Moskou meer respect te tonen voor de onafhankelijke status die deze landen in 1991 hebben verworven. Een aardgasovereenkomst die Poetin deze maand met Kazachstan, Tadzjikistan en Kirgizië heeft gesloten, houdt rekening met de belangen van alle vier de deelnemende landen in plaats van voornamelijk die van Rusland. In Kirgizië zei een medewerker van president Askar Akajev dat de vriendschappelijke contacten tussen Rusland en de Centraal-Aziatische landen sinds het begin van de antiterreurcampagne in Afghanistan alleen maar zijn toegenomen.

Rusland hoeft overigens niet bang te zijn door de VS uit Centraal-Azië te worden gebonjourd, daarvoor zijn de banden met het gebied te nauw. De pijpleidingen van Rusland zijn voorlopig nog het enige transportmiddel voor olie en gas uit de regio. Van de olie van Kazachstan werd vorig jaar 95 procent door Rusland vervoerd. De technologie in Zuidoost-Azië dateert grotendeels uit het Sovjettijdperk en is afhankelijk van Russische apparatuur en onderdelen. Energieproducenten in Centraal-Azië werken ook het liefst met Russische bedrijven die gewend zijn met hun materiaal om te gaan.

In Kazachstan least Rusland het kosmodroom in Baikonoer en test het zijn ballistische raketten. In Tadzjikistan heeft Rusland een Early Warning-radarsysteem, terwijl 25.000 Russische militairen de lange grens verdedigen die dit land deelt met Afghanistan. Alleen al het feit dat de strijdkrachten van de drie landen zijn uitgerust met Russisch wapentuig garandeert blijvende militaire banden met Moskou.