Dit is een lastige, schurende aflevering in de serie ”Gratis uitje”. Gratis weliswaar, maar bij een uitje stel je je iets anders voor. De Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan stap je misschien wel goedsmoeds binnen, maar verlaat je met een bezwaard, treurend hart. Het gaat daar over gewone mannen, vrouwen en kinderen die maar één ‘zonde’ begingen; ze hadden het bloed van Abraham, Izak en Jakob in hun lijf. En moesten daarom –op last van Adolf Hitler– worden uitgeroeid.

In deze vernietigingsoperatie speelt de schouwburg een belangrijke rol. Het is de verzamelplaats voor ‘gearresteerde’ Joden. Duizenden nemen hier in 1942 en 1943 afscheid van elkaar: vaders, moeders, kinderen. Om elkaar nooit meer te zien. De verschrikkelijke tocht te maken, eerst naar Westerbork of Vught, dan naar Mauthausen, Auschwitz, Sobibor, Theresienstadt en Bergen Belsen. Op transport, heet het. In treinwagons voor veevervoer gaat het op weg. Naar werkkampen, denken ze. Soms vertrekt drie keer per week een trein met zo’n 500 Joden vanuit Amsterdam naar het oosten. Stipt op tijd natuurlijk; „Ordnung muss sein.”

Joods Cultureel Kwartier

De Hollandsche Schouwburg is nu onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier. Dicht bij elkaar liggen het Joods Historisch Museum, de Portugese Synagoge, het Nationaal Holocaust Museum en de Hollandsche Schouwburg. Met een combi-toegangskaart van 15 euro zijn ze allemaal te bezoeken. Wie liever alleen naar de Hollandsche Schouwburg gaat, kan daar gratis terecht. „Dat is een bewuste keuze geweest”, vertelt een van de gastvrouwen. „Dit gebouw is vooral herdenkingsmonument waar informatie en herinneringen worden gedeeld.”

In een film wordt het verleden van de schouwburg verteld, met nadruk op de tijd tussen augustus 1942 tot november 1943. Dat is de periode dat de schouwburg –met normaal zo’n 800 zitplaatsen– wordt bevolkt door soms 1500 mensen. Een komen en gaan; sommigen verblijven slechts enkele dagen in de schouwburg, anderen een aantal weken. Het is er warm, benauwd en vies. Er zijn slechts een paar wc’s en enkele kranen. Lang niet genoeg. Bovendien is er een gekmakende herrie van huilende kinderen. In 1942 worden de kinderen gescheiden van de ouders en ondergebracht in de crèche aan de overkant van de weg.

Steeds nieuwe mensen worden er in de schouwburg gevangengezet. Ze zijn opgepakt bij razzia’s in de omliggende Joodse wijk. Anderen worden verraden door NSB’ers of collaborateurs, die per aangebrachte Jood 7,50 gulden opstrijken. Weer anderen melden zich uit vrije wil omdat ze liever bij hun familie blijven. De meesten begrijpen dat deze gevangenschap en deportatie niet veel goeds zullen brengen. Ze leven in permanente angst. De Joodse Hermann Chits schrijft aan zijn kinderen: „Jongens, God zegent jullie! ’t Is gebeurd; wij zijn weggehaald!! God zegene jullie alle zes & dank voor alles wat we van jullie genoten hebben. Als jullie ons niet meer zien later dan denk aan ons met jullie kinderliefde. Dag alle zes.” Vader en moeder Chitz sterven in 1943 in de gaskamers van Sobibor.

Uít de schouwburg kom je door deportatie, door vlucht of door zelfmoord. Medewerkers van de Joodse Raad maken soms bewust fouten bij de registratie van nieuw aangekomenen. Daarmee verdwijnen zij uit de administratie en kunnen later worden weggesmokkeld. Op filmbeelden vertellen overlevenden hoe de situatie in de schouwburg was, over de transporten naar het oosten. Ze verhalen over de concentratiekampen en de wreedheden van de Duitse overheersers. Veel van deze Joodse teruggekeerden reisden na de oorlog door naar Amerika. Niet altijd zijn hun verhalen ondertiteld. De Hollandsche Schouwburg is dus vooral geschikt voor iets oudere kinderen die al een beetje Engels begrijpen.

serie Gratis uitje

Wat is er mooier dan een middagje weg zonder dat het wat kost. In deze serie tips voor een uitje. Voor niets. Deel 4