Nederlanders leren dat het heel belangrijk is om op tijd te zijn. Dat wordt er al ingebakken op school. Ik herinner me een leraar die steevast tegen laatkomers zei: „Als dit de trein was, dan had je ’m gemist! Eruit!”

Duitsland is wat dat betreft geen moeilijk land om als Nederlander te integreren. Duitsers zijn wereldwijd zo beroemd om hun ”Pünktlichkeit”, dat het een teleurstelling kan zijn wanneer zelfs dit secure volk soms te laat komt. ”Pünktlichkeit ist die Höflichkeit der Könige”, heet het hier. Het is in Duitsland zeer onbeleefd wanneer je de ander laat wachten.

De Duitse filosoof Immanuel Kant stond altijd om vijf uur ’s ochtends op, ging om zeven uur naar de universiteit voor een lezing, werkte aan zijn boeken van negen tot één uur, wandelde om half vier acht keer op en neer in de Lindenallee in Königsberg (nu Kaliningrad), en ging om tien uur naar bed. Kant was de vleesgeworden Duitse punctualiteit, schrijft Peter Zudeick in een columnserie bij Deutsche Welle.

Op tijd komen is dus in beide landen belangrijk. Het verschil zit hem wat mij betreft in de trots die Duitsers ermee verbinden: altijd op tijd. Buitenlanders worden vaak al bij voorbaat ervan verdacht dat ze hiermee te soepeltjes omspringen. Ook ik krijg wel eens complimenten wanneer ik netjes op tijd verschijn, alsof dat voor mij als allochtoon een hele prestatie zou zijn.

Mijn tijdsbegrip heeft een heel nieuwe dimensie gekregen sinds ik getrouwd ben met een Braziliaanse. Mijn vrouw had al snel door dat stiptheid een belangrijk onderdeel is van de Noord-Europese cultuur en heeft zich moeiteloos aangepast.

Toch was het niet zo vanzelfsprekend. In Brazilië is het uiterst normaal om een uur of langer te laat op een afspraak te komen. Zonder dringende reden helemaal niet opdagen, komt ook regelmatig voor. Onbestaanbaar voor mij.

Mijn vrouw vindt veel steun bij de beroemde Braziliaanse schrijver João Ubaldo Ribeiro, die net na de val van de Muur tijdelijk in Berlijn woonde. Hij werd tot wanhoop gedreven toen hij werd gebeld met de vraag om een lezing te geven over een paar weken – op 16 november om 20.30 uur, om precies te zijn.

Een onbegrijpelijke vraag, vond Ribeiro. „Hoe kan een Duitser zó lang van te voren weten wat hij dan gaat doen?” Hij vroeg zijn vrouw om raad. „Welnee”, zei ze. „Zo’n vraag kan toch niemand beantwoorden?”

Toch heb ik inmiddels ook de voordelen van het Braziliaanse tijdsbegrip mogen ervaren. Wanneer ik mijn vrouw aan het opjagen was, omdat we mogelijk een paar minuten te laat zouden komen bij een verjaardag, liet ze me inzien dat deze stress niet opweegt tegen de rust.

Inmiddels pas ik deze Braziliaanse strategie toe wanneer ik op zaterdag naar de supermarkt wil. Mijn Duitse buren staan allemaal tussen acht en tien uur geagiteerd in de rij voor de kassa. Ik kom een paar uur later op mijn gemak binnen en tref daar een heerlijk rustige winkel aan.

Deze zomer zijn we in Brazilië. Hier loont zich juist de Noord-Europese aanpak. Voor dag en dauw gaan we naar de winkel, omdat de meeste mensen pas later komen. Zo bewegen we ons soepel tussen de culturen en tijdszones door.