Op de NAVO-top in Wales in 2014 spraken de lidstaten af om in 2024 2 procent van hun bruto binnenlands product (bbp) aan defensie te besteden. In het algemeen ondervindt deze NAVO-doelstelling in Europa veel steun, want erkend wordt dat de financiële lastenverdeling binnen de NAVO ongelijk is.

Hoewel politiek leiders als Angela Merkel en Mark Rutte recent veelbelovende uitspraken over de norm van 2 procent deden, stemt een tussenbalans tot weinig optimisme. Zo heeft bondskanselier Merkel op de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München in februari opnieuw verklaard dat Duitsland aan de 2-procenteis van de NAVO wil voldoen. Niettemin bestaan er tussen christendemocraten en socialisten verschillen van mening over de hoogte van deze norm. Eind maart besloot de Bondsdag dan ook uiteindelijk het defensiebudget te laten stijgen tot 1,37 procent in 2020, om het vervolgens te laten dalen tot 1,25 procent in 2023!

Ook premier Rutte hield in februari een toespraak, in Zürich, waarin hij zei dat we moeten vasthouden aan de belofte van 2 procent. Dit niet alleen omdat de Amerikanen vinden dat de Europese bijdrage aan de NAVO moet stijgen, maar vooral omdat het in ons eigen belang is, aldus de premier. Maar de in de afgelopen week gepresenteerde voorjaarsnota reserveert onvoldoende extra geld voor defensie om de NAVO-norm van 2 procent te halen. Pete Hoekstra, de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag, vindt dan ook dat Nederland op defensiegebied nog steeds geen serieuze stappen zet om NAVO-afspraken na te komen. Zo heeft het ministerie van Defensie hem verteld dat Nederland op 1,3 procent blijft zitten.

Lastenverdeling

Volgens minister van Defensie Ank Bijleveld-Schouten heeft Hoekstra een punt: „1,3 procent is geen 2 procent.” De minister wijst er echter terecht op dat je niet alleen moet kijken naar het geld, maar ook naar de betrokkenheid en investeringen in capaciteit. Dit zijn punten waarop Nederland volgens haar beter scoort. De minister voegde eraan toe dat, als het gaat om meedoen met militaire missies, we meer dan ons steentje bijdragen.

Bijleveld heeft gelijk dat de discussie over de 2-procentdoelstelling voornamelijk financieel van aard is. In een ruimere context geplaatst, is die doelstelling dan ook niet altijd representatief voor de lastenverdeling.

Zo geven België en Griekenland bijvoorbeeld 75 procent van hun defensiebegroting aan salarissen en pensioenen van personeel uit. Dat is beduidend meer dan het gemiddelde van zo’n 50 procent binnen de NAVO. Ook is Griekenland, dat reeds lang aan de 2-procentdoelstelling voldoet, niet in staat gebleken om gedurende enige tijd en op grotere afstand een belangrijke strijdmacht in te zetten. Zo was de Griekse deelname aan de conflicten in Afghanistan en Kosovo vrij bescheiden. De Griekse krijgsmacht concentreert zich meer op de eeuwenoude rivaal Turkije dan op grote NAVO-operaties.

Denemarken

In tegenstelling tot Griekenland besteedt Denemarken gemiddeld slechts 1,2 procent van zijn bbp aan defensie, maar het land beschikt wel over een zeer capabele krijgsmacht. Zo waren er 750 Deense militairen operationeel op het hoogtepunt van de strijd in Afghanistan. Momenteel nemen 330 Deense militairen deel aan operaties in het Midden-Oosten.

Ook het delen van risico’s zou tot de lastenverdeling moeten behoren. De Denen namen deel aan risicovolle missies in het zuiden van Afghanistan, maar de Grieken dienden vrijwel risicoloos voornamelijk bij de internationale luchthaven van Kabul en in de bondgenootschappelijke medische faciliteiten in het land.

Daarbij passen aan Amerikaanse zijde enige kanttekeningen bij Trumps klacht dat de Verenigde Staten een onredelijk deel van de last van de collectieve NAVO-defensie dragen. Terwijl het militaire budget van de Verenigde Staten ruwweg gelijk is aan 72 procent van de gecombineerde defensiebestedingen van alle NAVO-lidstaten, is het grootste deel van de militaire uitgaven van dit land gericht op andere regio’s dan Europa. Ongeveer 75 procent is gewijd aan de verdediging van onder meer Japan, Zuid-Korea, Saoedi-Arabië, Israël, Afghanistan en uiteraard het grondgebied van de Verenigde Staten. Analisten van de Amerikaanse National Defense University (NDU) hebben dan ook berekend dat de Europese lidstaten reeds tweemaal zoveel aan de Europese defensie besteden als de Verenigde Staten.

Springplank

Bovendien stelt de Zweedse oud-premier Carl Bildt dat de meeste strijdkrachten van de Verenigde Staten in Europa zich richten op de geostrategische boog van India naar Zuid-Afrika. Met de militaire basissen Ramstein (Duitsland), Fairford (Verenigd Koninkrijk), Rota (Spanje), Vicenza en Sigonella (Italië) gebruiken de VS Europa al lange tijd als een springplank voor de inzet van hun strijdkrachten elders. En de faciliteiten voor vroegtijdige waarschuwing en surveillance van de VS in het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen zijn er om het eigen vasteland te verdedigen.

Bovenstaande kanttekeningen laten onverlet dat Europa voor zijn verdediging vooralsnog afhankelijk is van de Verenigde Staten en zijn strategische capaciteiten. Maar een belangrijke betekenis van de kanttekeningen is wel dat de Europese lidstaten van de NAVO meer onderlinge solidariteit en afstemming van defensie-inspanningen moeten tonen. Dat versterkt ook de Europese pijler van de NAVO. Maar een echt debat over lastenverdeling dient, hoe complex ook, meer te zijn dan een financiële discussie!

De auteur is veiligheidsdeskundige.