Er was een advocate die aan de bel trok bij de deken (toezichthouder van advocaten). Haar werkgever, advocaat Smit, had tientallen toevoegingen op haar naam gezet, terwijl het zijn eigen zaken waren. Een toevoeging is kort gezegd een verklaring dat de overheid de advocaatkosten van een cliënt betaalt.

De advocate werd ontslagen door Smit. Alsof dat nog niet genoeg was, ging Smit naar de rechter. Hij vond dat de advocate een schadevergoeding moest betalen omdat zij haar geheimhoudingsplicht had geschonden. Volgens Smit mocht de advocate bij de deken geen melding doen over die toevoegingen.

De rechtbank gaf in 2017 de advocate gelijk en Smit had pech. Als je melding maakt van „een evident onjuiste gang van zaken”, is dat geen schending van de geheimhoudingsplicht. Smit ging in hoger beroep. Het hof in Den Haag maakte gehakt van het hoger beroep van Smit. De advocate heeft door haar melding juist voldaan aan de gedragsregels om misstanden te melden. Zeker omdat toevoegingen door de overheid betaald worden en er eigenlijk sprake is van misbruik van overheidsgeld. Bovendien was de goede naam van de advocate in het geding. De toevoegingen stonden op haar naam. Smit kreeg nog een subtiel advies van het hof om een cursus procederen te volgen: „De stellingen van appellant laten aan duidelijkheid te wensen over.”

Van de advocate naar de rechter. Er was een man die onterecht was aangehouden door de politie. De rechter sprak hem vrij. In Nederland bestaat dan de mogelijkheid om een schadevergoeding te vragen van de overheid. Deze man wilde een schadevergoeding van 105 euro, en 2,29 euro voor zijn reiskosten.

Voordat de rechter over zo’n verzoek beslist, moet het Openbaar Ministerie een standpunt innemen. Het OM was het eens met die 105 euro, maar niet met de toekenning van de reiskosten. Er volgde een zitting. Daar draaide het om die reiskosten. Twee euro en negenentwintig cent. De rechtbank wees die kosten toe. Nadat de rechtbank dit punt beslist had, volgde er een duidelijke boodschap:

„Het komt de rechtbank zeer onwenselijk voor dat in de toekomst nog vaker wordt geprocedeerd over bedragen zoals hier aan de orde. Verzoeker en Openbaar Ministerie liggen € 2,29 uit elkaar. Het beslechten van dit geschil kost de maatschappij honderden malen dat bedrag. Een geding als dit is bovendien bepaald geen reclame voor de rechtspleging, zeker niet in tijden waarin de magistratuur kampt met capaciteitsproblemen en de advocatuur strijdt voor het behoud van de gefinancierde rechtsbijstand.”

Het lijkt alsof er via deze rechterlijke uitspraak een misstand wordt gemeld. OM, waar ben je nu eigenlijk mee bezig? Hebben we geen belangrijkere dingen te doen? En is het OM zich wel bewust van wat zo’n zaak uiteindelijk allemaal kost? Als je die boodschap goed leest, proef je vooral ook wat frustratie en onmacht. Rechters hebben veel geduld, zijn veel gewend en lijken onkreukbaar. Ze hebben controle. Maar soms wordt via zo’n uitspraak iets zichtbaar van wat er achter de schermen leeft.

Misstanden melden kan dus overal. Door iedereen. De ene keer is het een plicht. De andere keer lijkt het een uiting van frustratie en onmacht. Maar het gaat om het gedrag van mensen. Doe je werk eerlijk, wees duidelijk en transparant. Neem verantwoordelijkheid, juist ook als er een keer iets niet goed gaat. Dan weten we allemaal waar we aan toe zijn. En het voorkomt veel gedoe en bespaart veel geld. Misstanden zijn geen reclame voor de mensheid.

De auteur is advocaat bij Post & Bouter Advocaten in Barneveld.