De wanden van de grot zien eruit alsof ze zojuist zijn bestreken met een dikke laag verse, romige chocoladesaus. Alsof de bezoeker door een gigantische dunne darm wandelt. „Dit is een restant van de laatste lavagolf die er doorheen is gestroomd”, verklaart gids Atli Már Hilmarsson.

Aan het plafond hangen op meerdere plekken ontelbare grijze lavastalagtieten van enkele centimeters. Sommige zijn iets langer. Hilmarsson: „Die zijn gevormd nadat de vloeibare lava langzaam afkoelde terwijl hie door de zwaartekracht naar beneden druppelde.”

Het blijkt overigens bijzonder lastig te achterhalen wat er precies in de tunnels is gebeurd. „Dat komt door de vele lavagolven. Die hebben de voorgaande structuren weer doen smelten, waardoor het meeste ‘bewijs’ is uitgewist.”

Tijdens de spleeteruptie gutste de vloeibare lava gedurende een langere periode in golven uit de aardkorst. De buitenste laag koelde het eerste af en stolde, terwijl het lava daaronder bleef stromen. „De nog vloeibare hete lava zocht via scheuren een weg in de grond waardoor er tunnels ontstonden”, vertelt de gids.

Doordat de lava van buiten naar binnen toe geleidelijk afkoelde en in grotere en kleinere golven door de tunnels stroomde, zetten zich meerdere lagen van verschillende dikten af. „Deze lagen vormen het omhulsel van de lavatunnels”, zegt Hilmarsson. Víðgelmir telt meer dan dertig lagen, waarvan de buitenste ruim een halve meter dik zijn.

De meeste lavagrotten in de wereld hebben een gemiddelde levensduur van enkele duizenden jaren. „Dat komt door de snelle temperatuursveranderingen. Hierdoor zijn er veel scheuren ontstaan waardoor water binnendringt. Door het vele uitzetten en inkrimpen brokkelen dit soort grotten geologisch gezien snel af”, verklaart de IJslandse gids. „Víðgelmir is wat dat betreft nog erg jong.”

Puin

Vooral verderop in de grot is het plafond op meerdere plekken naar beneden gekomen. Bergen puin versperren her en der de doorgang. Waneer je helemaal naar het einde loopt moet je geregeld over een hoop rotsblokken klauteren. Hilmarsson: „Instortingen komen met name in de winter voor, wanneer het gesteente krimpt en meer ruimte krijgt.”

Door de roodbruinige en paarsachtige kleur van de lava-afzettingen is het alsof de grot roest. „Dat komt door oxidatie van ijzerdeeltjes”, weet Hilmarsson. In de ‘lavasaus’ die zich op het basalt heeft afgezet komen ook grijze, groene en gele tinten voor. „De grijze tint wordt veroorzaakt door magnesiumoxides. De kleur groen door koperoxiden. En de gele kleuren zijn het gevolg van zwaveldampen.”

Tijdens de winter zijn er met name in de eerste honderden meters van de grot ijsafzettingen. Duizenden kleine en grote ijspilaren (stalagmieten), ijsdruipers (stalactieten) en ijspegels groeien aan de lavaformaties in de grot. In plaats van in een lavagrot waant de bezoeker zich in een ijsgrot. De verlichting doet de vele ijspilaren blauwachtig glinsteren.

„Die ijsafzettingen beginnen in november”, vertelt Hilmarsson. De temperatuur is in het begin van de grot dan tot rond het vriespunt of net daaronder gedaald. De gids legt uit dat het ijs begint te groeien wanneer het regent of de sneeuw smelt. „Het smeltwater dat door spleten naar binnensijpelt bevriest, omdat het hier vanwege de redelijk stabiele temperatuur dan nog vriest.” Na een gemiddelde winter is al het ijs rond eind juni in de grot gesmolten.

Afgelopen winter begon het ijs zich pas in januari af te zetten. „Dat komt door de vreemde winter met hoge temperaturen waarbij het wekenlang niet vroor”, verklaart Hilmarsson.

Nietig

Víðgelmir is IJslands grootste lavagrot, en met een inhoud van 148.000 kubieke meter ook een van de omvangrijkste ter wereld (zie ”Ontstaan door spleeteruptie”). ’s Lands grootste grot blijft zelfs voor de IJslanders een bijzondere plek om te bezoeken, zegt exploitant Hörður Míó Ólafsson. „Je beseft vooral je eigen nietigheid wanneer je in zo’n immense lavagrot staat.”

Víðgelmir betekent in het IJslands ”wijde vorm”. De eerste vermelding dateert van de veertiende eeuw. De grot heeft twee wijde openingen omdat het dak aan de noordkant is ingestort. Het breedste stuk van de lavatunnel bedraagt 16,5 meter en is 15,8 meter hoog. Door de koude winters die vroeger in IJsland voor de klimaatverandering nog geregeld voorkwamen, was de enige nauwe ingang tot de grot vaak door sneeuw een ijs versperd. „De laatste keer gebeurde dat in 1972”, aldus Ólafsson.

„In de jaren 50 van de vorige eeuw werd de grot sporadisch bezocht. Alleen het eerste gedeelte was toegankelijk.” Toen steeds meer mensen zich in lavagrotten gingen interesseren en op eigen gelegenheid de grot bezochten, werd nauwe toegang in 1991 met een ijzeren hek afgesloten.

Pas in 2016 ging Víðgelmir open voor het grote publiek. Sindsdien zijn alleen de eerste 700 meter via houten trappen en afgebakende paden toegankelijk.

„Op deze manier voorkomen we dat mensen overal rondlopen en de breekbare lavaformaties kapottrappen.” Voor geologen en geïnteresseerden bestaat mogelijkheid de gehele lavatunnel van 1585 meter lengte tot het einde toe te bezichtigen, maar dan wel onder begeleiding van een gids.

Begin jaren 90 zijn er bewijzen van vroegere bewoning gevonden, zoals kooksporen en delen van een halsketting. „We weten niet wie die eerste mens was, maar de grot werd vrij snel ontdekt. Al in de eerste eeuw na het ontstaan”, vertelt Atli Már Hilmarsson.

Crimineel

De gids vermoedt dat het een crimineel is geweest die hier gebivakkeerd heeft, nadat hij na een ernstige misdaad uit de gemeenschap werd verbannen. Dat was gebruikelijk in de tijd van de Vikingen. „In de eerste honderd jaar na het ontstaan was het hier met 20 à 30 graden behaaglijk warm. Het lavaveld was nog aan het afkoelen. De grot was toen net een viersterrenhotel.”

De NASA zou ook interesse in IJslandse grotten hebben getoond. Hilmarsson speculeert erop dat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie onderzoek wil doen naar de bewoonbaarheid van grote grotten. „Die bieden namelijk goede bescherming tegen sterke straling en stofstormen op Mars, waar dergelijk grote grotten ook voorkomen. De eerste buitenaarde kolonies zouden best weleens in grotten op andere hemellichamen kunnen worden gesticht.”

Víðgelmir is wel in kaart gebracht, maar nog nooit grondig bestudeerd. Wellicht komt daar door de NASA in de nabije toekomst verandering in.

Ontstaan door spleeteruptie

De Víðgelmirgrot ligt midden in het uitgestrekte Hallmundarhraunlavaveld in het hoogland van West-IJsland. Het lavaveld is ontstaan tijdens een grote spleeteruptie bij de Langjökullgletsjer in het jaar 930. Met een oppervlakte van 248 vierkante kilometer en een lengte van 52 kilometer behoort dit lavaveld tot de grotere van IJsland.

Víðgelmir is qua volume een van de grootste lavagrotten ter wereld, vertelt gids Atli Már Hilmarsson. „Waarschijnlijk door de flauwe helling van het lavaveld en de soort lava die door de tunnels vloeide. Het lavaveld loopt geleidelijk af naar de oceaan. De hete en zeer vloeibare lava die bij de spleeteruptie naar boven borrelde, kon zo vele kilometers rustig naar beneden stromen, waarbij vele lange, maar vooral brede en hoge tunnels ontstonden.”

Hilmarsson vergelijkt de lava die 1100 jaar geleden over de vlakte uitstroomde met het vloeibare pahoehoelava op Hawaï. „Maar omdat de lava op Hawaï onder steilere hellingen veel sneller stroomt, ontstaan daar veel minder brede tunnels.”

Naast Víðgelmir bevinden er zich nog twee andere grote lavatunnels in het 9 kubieke kilometer gestolde lavaveld. „Stefánshellir is een lavatunnel met een lengte van 1300 meter. Surtshellir is met een lengte van 1980 meter zelfs enkele honderden meters langer dan Víðgelmir met 1585 meter”, vertelt exploitant Hörður Míó Ólafsson. „Maar qua inhoud is Víðgelmir de grootste.”

Gids Hilmarsson vermoedt dat Víðgelmir en die twee andere grote grotten deel uitmaken van een heel stelsel van lavatunnels onder het lavaveld. „Ik denk dat er nog vele tunnels verstopt zitten. Misschien nog wel groter dan Víðgelmir. Deze is toevallig ontdekt omdat het plafond op een plek instortte.”

Vliegen met Icelandair

Icelandair biedt rechtstreekse vluchten aan van en naar IJsland en vliegt vanuit Keflavik International Airport naar ruim 20 bestemmingen in Noord-Amerika en 23 bestemmingen in Europa, Scandinavië en het Verenigd Koninkrijk. Passagiers op doorreis naar een trans-Atlantische bestemming kunnen zonder toeslag op de ticketprijs een tussenstop maken in IJsland.