Het boek ”Augustinus. Die Theologie seiner Predigten über die Psalmen” is afkomstig uit de nalatenschap van theoloog en islamwetenschapper Bouman (1918-1998), van Nederlandse komaf en hoogleraar in onder meer Beiroet, Bochum en Marburg. Afnemende krachten verhinderden hem om het te voltooien, maar dankzij bevriende wetenschappers is de studie nu postuum uitgegeven.

Het boek is vooral gebaseerd op Augustinus’ preken over de Psalmen (”Enarrationes in Psalmos”), zijn omvangrijkste werk. Hij heeft deze tussen 392 en 420 in Hippo en Carthago gehouden. Augustinus staat met zijn hoge achting voor de Psalmen in de traditie van de Vroege Kerk, die de Psalmen als het belangrijkste deel van het Oude Testament zag.

Augustinus stelt dat het in de Psalmen om Christus gaat. Hij heeft hier de traditie van de Vroege Kerk overgenomen, aldus Bouman. Nog meer als zijn voorgangers heeft Augustinus benadrukt dat in de gehele Schrift, in Oude en Nieuwe Testament, Christus werkzaam is. De christelijke gemeente hoort in alle psalmen de stem van de gehele Christus, hoofd én lichaam.

Augustinus’ onderscheid tussen letter en Geest is van fundamentele betekenis. Hieruit blijkt volgens Bouman een beïnvloeding door de neoplatonische filosofie die de wereld ziet als het product van de Geest. In het Oude Testament zijn de beloften van God letterlijk bedoeld, terwijl in het Nieuwe Testament de diepere geestelijke zin van deze beloften aan het licht gebracht wordt. Er blijft volgens Bouman wel een spanning bestaan, omdat Augustinus’ methode soms leidt tot relativering van historische feiten en geschiedenissen ten gunste van de diepere zin.

De kern van de interpretatie van de Bijbel is volgens Augustinus de liefde (”caritas”) tot God en de naaste. Bouman beschrijft de theologische thema’s die vanuit het Psalmencommentaar oplichten, zoals de drie-enige God, God en mens, de verlossing in Christus, Christus en de kerk in de wereld, en de eindtijd.

Augustinus laat duidelijk zien hoe de christen staande kan blijven in deze wereld, die enerzijds het gebied van de duivel is, maar anderzijds als schepping van God goed is. Alles wat God geschapen heeft, is immers goed. Maar de sterveling is overgeleverd aan de verzoekingen en gevaren van deze wereld. De troost is dat God Zijn kinderen in deze woestenij niet verlaat. De verzoeking die hen overkomt, is niet een noodlot, maar heeft een pedagogische rol, namelijk om hen op te voeden tot authentieke kinderen van God. Augustinus formuleert fijnzinnig: het aardse geluk maakt niet gelukzalig, evenmin maakt tegenslag ellendig.

In de preken over de verdoemenis en het eeuwige leven speelt de predestinatie nog niet de belangrijke rol die ze in de antipelagiaanse werken van Augustinus speelt, aldus Bouman. Toch is er volgens hem al een tendens zichtbaar in het maken van een onderscheid tussen voorwetenschap en verkiezing. De laatste heeft betrekking op de verkiezing van de gelovigen in Christus vóór de grondlegging van de wereld. De mens leeft nu in de tijd van de barmhartigheid, die de tijd van bekering is. De eindtijd is een tijd van gericht waarin van erbarmen geen plaats meer is. Dan toont Christus alleen Zijn gerechtigheid.

Het boek leest gemakkelijk doordat het gedachtegoed van Augustinus vanuit zijn eigen werken weergegeven wordt, in krachtige en levendige taal. We komen de kerkvader tegen als een hartstochtelijke bisschop die de pelgrims bemoedigt op weg naar het vaderland. Dat is eigenlijk ook de bedoeling van het hele Oude Testament: een tijdelijke bedeling die de mens opvoedt tot een hoger doel, de uiteindelijke openbaring van Christus.

De bisschop is vaak meer de zielzorger dan de exegeet, zo merkt Bouman terecht op. Hij kent de nood van zijn gemeente, die nog in een wereld leeft waar het heidendom en daarmee ook de vijandigheid realiteit zijn. Maar ook dan weet Augustinus de vrede in ”Babylon” te benutten om als kerk wervend de liefde van Christus te verkondigen. De wereld is niet alleen een gevaar maar ook een waardige plek om het geloof uit te dragen, omdat ze uiteindelijk Góds schepping is.

Augustinus. Die Theologie seiner Predigten über die Psalmen; Johan Bouman; Verlag Ferdinand Schönigh; 358 blz.; € 69,00.