Discussie in Duitsland over nieuwe spelling krijgt politieke lading
Het is beslist geen storm in een glas water. De emoties lopen in Duitsland hoog op over de hervorming van de spelling van het Duits die in juli 1999, tijdens een bijeenkomst in Wenen, in de Duitstalige landen Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland werd geïntroduceerd en die op 1 augustus 2005 op alle scholen en binnen alle ambtelijke instanties in Duitsland verplicht zal worden gesteld.
Eind vorige week verklaarden de Spiegel-uitgeverij en het grote concern van Axel Springer dat de door hen uitgegeven bladen de oude spelling weer gaan gebruiken. De meest gelezen krant van Duitsland, de Bild-Zeitung, die bondskanselier Schröder ’s ochtends als eerste krant leest, zal evenals zijn zusterbladen de ontwikkelingen van de laatste vijf jaar terugdraaien.
Ook de zeer invloedrijke Süddeutsche Zeitung houdt het voor gezien en keert terug naar de oude spelling. Daarmee krijgt de eveneens tot de topkranten van Europa behorende Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) belangrijke steun. Die krant heeft namelijk slechts een jaar meegedaan met de zogenaamde Rechtschreibereform en is er toen gauw mee gestopt.
De bedoeling van de spellingshervorming was, in de woorden van de ”Duden - Rechtschreibung” (de Duitse Van Dale) „het schrijven te vergemakkelijken, zonder dat daardoor het vertrouwde schriftbeeld van onze taal wezenlijk zou worden veranderd.”
Binnen de nieuwe spelling zijn twee zwaartepunten te onderscheiden. Enerzijds wordt het aantal uitzonderingen op algemene regels ermee verminderd. Vroeger kon je bijvoorbeeld schrijven: ”in bezug auf” naast ”mit Bezug auf” (met betrekking tot). In de nieuwe spelling wordt Bezug altijd groot geschreven.
Anderzijds heeft de taalgebruiker meer keuzes tot zijn beschikking gekregen. Of in de zin ”Sie fährt nach Leipzig, und er fährt nach Wien” een komma wordt geschreven, stond vroeger vast en is nu ter keuze van de gebruiker. In de nieuwe spelling mag de schrijver ook kiezen of het Delphin of Delfin (dolfijn) wordt.
Het verschil tussen oude en nieuwe spelling dat het meest in het oog loopt is de overgang van de ß (dus van de sz, Ringel-s is geen Duits woord) naar ss. Na een korte klinker wordt de stemloze sz in de nieuwe spelling: ss. Het is dus in de nieuwe spelling: Fluss, missachten, dass, du hasst, du isst. Vroeger konden geen drie medeklinkers achter elkaar in één woord voorkomen: Schiffahrt. Nu is Schifffahrt naast Schiff-Fahrt mogelijk. Andere voorbeelden: Auspuffflamme en Kaffeeersatz.
Een nieuwigheidje is ook dat samengestelde woorden zoals Kleiderschrank gescheiden worden naar hun onderdelen: Kleider-Schrank.
Met de gegeven voorbeelden is slechts een tipje van de sluier van de spellingshervorming opgelicht. Wie ermee heeft proberen te werken, zal de woorden van Frank Schirrmacher in de Frankfurter Allgemeine Zeitung van 6 augustus kunnen beamen: „Het is een publieke catastrofe. De spellingsherziening heeft een verwarde taal- en schrijfgemeenschap achtergelaten, een land waarin de ouders anders schrijven dan de kinderen, de kinderen anders dan de literaire schrijvers (zoals Günter Grass, HE), van wie zij de werken op school lezen, de schrijvers anders dan de kranten en tijdschriften en bij deze laatstgenoemde ieder weer op zijn eigen manier. Het doel van grotere consequentie en grotere eenvoud van de Duitse schrijftaal is op monstrueuze manier gemist. De hervorming van de Duitse spelling is alleen hierom al een mislukking.”
In de Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung sprak de hoofdredacteur van het links-liberale blad Der Spiegel zich op 8 augustus in even negatieve bewoordingen uit. Aust noemt het verzet tegen de spellingsherziening een noodzakelijke vorm van „burgerlijke ongehoorzaamheid.” De hoofdredacteur van de Süddeutsche Zeitung, Hans Werner Kilz, deed hetzelfde. De onvrede van uitgevers en redacteuren richt zich op de grote hoeveelheid keuzemogelijkheden binnen de nieuwe spelling waardoor van een versterking van de eenheid binnen de spelling niets terechtkomt.
Er zijn ook voorstanders van deze Reform in Duitsland. Tenslotte hebben alle ministers van Onderwijs, de Kulturminister, destijds met de plannen ingestemd. Gevreesd wordt een enorme verwarring wanneer op de hervorming een nieuwe hervorming volgt. Roland Koch, de minister-president van Hessen, wil daarom geen weg terug naar de oude spelling. In de FAZ van 9 augustus spreekt bondskanselier Gerhard Schröder zich eveneens tegen het terugdraaien van de hervorming uit. „De bondsregering”, aldus Schröder, „piekert er niet over de spellingshervorming te herroepen.”
Tegenstanders van het terugdraaien van de hervorming zijn van mening dat de overheid doortastend moet zijn en geen verwarring moet zaaien door gemakkelijk van genomen besluiten afstand te nemen. De kinderen op school weten nu helemaal niet meer waar ze aan toe zijn. Op 30 augustus buigen vertegenwoordigers van Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland zich over het vraagstuk van de spelling. Op 14 en 15 oktober confereren de ministers-presidenten van de Duitse deelstaten onder meer hierover.
Belangrijker is nog dat er volgende maand verkiezingen voor het parlement van Noord-Rijnland-Westfalen worden gehouden. De kandidaat van de christen-democraten, Jürgen Rüttgers, heeft al aangekondigd dat hij bij een verkiezingszege van de CDU ervoor zal zorgen dat deze Duitse deelstaat met de meeste inwoners naar de vertrouwde spelling zal terugkeren. Het onderwijs behoort in Duitsland namelijk, net als in Zwitserland, tot de competentie van de deelstaten, Länder respectievelijk kantons. Zo is de spelling een zeer politiek geladen onderwerp geworden.