Wat is ”lectio divina”? Het is een manier van lezen in vier stappen: lezen (”lectio”), mediteren (”meditatio”), bidden (”oratio”) en rusten (”contemplatio”). Bij het lezen gaat het om een herhaaldelijk en zorgvuldig lezen van een Bijbeltekst, op zoek naar woorden die raken. Vervolgens denk je na over die woorden en verbind je die al mediterend met je leven, ervaring en gevoel. Zo kom je tot God en zeg je wat er in je leeft. De laatste stap is dan die van een aandachtig stil zijn in Gods aanwezigheid.

De vertaling ”rusten” zou ik dan nog eerder met een woord als ”verstilling” weergeven. Liever nog iets erin laten doorklinken van een aanschouwen: je bent wel ergens op gericht, zelfs op Gods tegenwoordigheid.

De christelijke contemplatie en een boeddhistisch jezelf ontstijgen verdienen een duidelijker afbakening. Dat is bepaald niet zo als het gaat om de uitdrukking „eenwording met God op de bodem van de ziel.” Hoe innig de relatie met God ook kan en mag zijn, zó spreekt de Bijbel nergens over de gemeenschap met God.

De bundel opent met een viertal opstellen over achtereenvolgens contemplatief Bijbellezen, lectio divina in het klooster, het geestelijk lezen van de Bijbel en stilte. Hier staan veel mooie dingen in die tot mediteren kunnen leiden, zoals een aantal uitspraken van kerkvader Aurelius Augustinus uit diens ”Belijdenissen” en van Guigo de kartuizer (twaalfde eeuw), die beschreven heeft wat er gebeurt als de luisteraar als het ware de tekst in getrokken wordt. Hij sluit aan bij mediteren als ”herkauwen” (”ruminatio”). Wie opgevoed is in een bevindelijke manier van spreken, zal een heel aantal raakvlakken herkennen met wat in die traditie als spraakgebruik gehanteerd wordt.

Transformatie

Uiteindelijk heeft deze manier van lezen een transformatie als doel, een verandering van gezindheid, van handelen, van denken. Herhaalde keren wordt in dat verband 2 Korinthe 3:18 geciteerd, waarin Paulus spreekt over het aanschouwen van de heerlijkheid van de Heere in een spiegel én een vernieuwd worden door dát beeld door de Geest van de Heere.

De veertig oefeningen staan erbij als bron voor inspiratie. Eerlijk gezegd werken ze bij mij niet zo. Dan stimuleren de eerste vier opstellen mij meer. Hoe dat komt? Het werkt vervreemdend om God met ”Jij” aan te spreken. Op een of andere manier ligt er een verband tussen heel sterk vanuit je eigen gevoel spreken en het tutoyeren van God, zoals dat soms in gezelschappen ook wel voorkwam als een soort toppunt van intimiteit.

Verder kom je nogal veel psychologiserende opmerkingen tegen. Het gaat in de contemplatie om de ontmoeting met God, maar op een of andere manier blijkt het in deze oefeningen dan toch wel veel om mijzelf te gaan.

Reflectie

Het lijkt me dan ook vruchtbaarder wanneer het mediteren samen blijft gaan met momenten van reflectie, om niet in een soort stilte te eindigen waarin je meer jezelf hoort spreken dan de stem van God. Horen met je hart omvat beide. Dan gaan luisteren en leren, mediteren en transformeren hand in hand.

Meer contemplatief lezen? Nou en of: „Hier weidt mijn ziel met een verwonderend oog.” Dit ”hier” is niet ”nergens”. Het ”hier” is juist daar waar we de aantrekkelijkheid van de schoonheid van God ontwaren, geloven en ervaren.

Gelukkig vormen studeren en mediteren geen tegenstelling, maar gaan ze in elkaar over. Wie daarvan niet overtuigd is, die neme dit boek en late zich storen.

Samen luisteren in de stilte. Lectio divina met 40 oefeningen, Jos Douma, Anselm Grün e.a.; uitg. Jongbloed; 192 blz.; € 16,99.