Het Nationaal Archief houdt wel allerlei slagen om de arm bij de expositie ”Topstukken in perspectief – Van Plakkaat van Verlatinge tot Abdicatie.” O zeker, niemand zal het belang van deze stukken ontkennen. Maar toch, „het Nationaal Archief is zich ervan bewust dat de collectie zoals deze is gevormd slechts één perspectief biedt. Dit werpt dan ook de vraag op: zijn dit wel topstukken voor iedereen? En: wat is hun betekenis nog in de samenleving van vandaag?” Bezoekers mogen er hun mening over geven, bij de stemtafel in de expositiezaal.

En nog wat –het staat al op de muur zodra je de tentoonstelling binnenkomt–, „het Nationaal Archief is zich bewust van het feit dat veel van deze documenten gemaakt zijn vanuit een perspectief van macht: ze zijn opgesteld door de machthebbers. Daardoor geven ze een eenzijdig beeld van de gebeurtenis waarover ze gaan.”

Ja, dat zal waar zijn. Maar genoeg van alle mitsen en maren, wat in die halfduistere zaal in Den Haag wordt getoond, zijn stuk voor stuk juweeltjes, alleen al omdat het om de originele exemplaren gaat; geen schemerige foto of een kopie van een kopie.

Plakkaat te pronk

Neem alleen al dat Plakkaat van Verlatinghe. Daarmee gaf een aantal Nederlandse provinciën koning Filips II een scheidbrief. „Is huyden resolutie genomen op de verlaetinge vande Conink van Spaengnien”, en wat daar verder volgde. De Nederlanders gaven hun vorst de bons. Ze hoefden hun Habsburgse heerser niet meer nu die zich vooral ten nadele van zijn verre onderdanen gedroeg en hun vrijheden grondig wenste te knevelen. Dit vel perkament wordt gezien als de onafhankelijkheidsverklaring van de Nederlanden. En dat ligt hier nu te kijk, 438 jaar later. Het échte plakkaat dus.

De hermetisch afgesloten vitrines bevatten nog veel meer. Van de Vrede van Munster tot het Verbod op sodomie. Er werd vooral veel afgeschaft: de relatie met België, Indonesië en Suriname, en verder nog de slavernij, de kinderarbeid en de handelsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen.

Oude taal

Bezoekers krijgen de visies van betrokkenen er gratis bij. Die weerklinken voortdurend vanaf een videoscherm in de zaal, en ze zijn ook bij elke vitrine via een koptelefoon te beluisteren. Dubieus is dan de keuze om bij ”proefstuk van de Statenbijbel, 1637” Franca Treur aan het woord te laten. „Ik heb het gevoel dat je niet dichterbij de tale Kanaäns kunt komen dan hier”, zegt ze over de oude Bijbelvertaling. Ondanks de vervreemding die ze ervaart, gaat het om „geweldig mooie taal”. Op een zuil staan met grote letters uitspraken van de betrokkenen vermeld. „Er is discussie over elk woord. Het is zo mensenwerk, dit boek”, staat daar van Franca te lezen.

De keuze voor voormalig CDA-kamerlid Ferrier als commentator bij de onafhankelijkheidsverklaring van Suriname ligt meer voor de hand, als betrokkene zonder afstandelijkheid. Dr. J. H. E. Ferrier (1910-2010) –haar vader– was de laatste gouverneur van het overzeese gebiedsdeel. En de eerste president van het land nadat het zelfstandig werd.

Commentaar

Ook de andere objecten zijn van commentaar voorzien. Bij de Vrede van Münster: „Indrukwekkend dat zo’n klein stukje papier een einde maakte aan tachtig jaar oorlog; aan zoveel lijden.” Bij ”Handelsverdrag Nederland en Ottomaanse Rijk, 6 juli 1612”: het droeg bij aan de Nederlandse welvaart in de Gouden Eeuw. Daaraan wordt –met een foto van gastarbeiders– vastgeknoopt dat 350 jaar later de Turken zelf naar ons land kwamen.

Het Verbod op sodomie uit 1730 gaat vergezeld van de mededeling dat Nederland in 1811 een van de eerste landen was waar sodomie uit het strafrecht verdween. Dat gebeurde overigens doordat de Fransen tijdens hun overheersing Nederland hun wetgeving oplegden. Op een grote foto van nog weer vele jaren later zegt een spandoek: ”Homoseksuelen zijn geen kriminelen.”

Wederzijds geweld

De foto bij de soevereiniteitsoverdracht van Nederlands-Indië –een jongen die met een opgerolde landkaart van Azië wegholt– vraagt wat meer denkwerk. Striptekenaar Peter van Dongen –hij had een Indische moeder– beklemtoont in zijn reactie dat het geweld van twee kanten kwam.

In enkele meters wordt vervolgens bijna 26 jaar overbrugd; zo dicht liggen de onafhankelijkheidsdocumenten van Indonesië en Suriname bij elkaar. Ze markeerden momenten die voor Nederland en de betrokken overzeese gebiedsdelen diepingrijpend waren.

Stukje Kabinet

Een bijzonder object is de abdicatie van koningin Beatrix, de dato 30 april 2013. Het blad Royalty legde er onlangs haarfijn de vinger bij: dit document hoort hier niet. Het staat er immers zwart op wit in: „Dit document (…) zal in het archief van het Kabinet van de Koning worden bewaard.” Aan de Korte Vijverberg dus. Niet hier.

Reeds enkele dagen na de troonswisseling werd de acte echter opgeborgen in het Nationaal Archief. Niet stiekem of zo; er werd zelfs een persbericht aan gewijd. De reden is eenvoudig: in het kabinet kan het zegel verdrogen en verbrokkelen. Het Nationaal Archief bewaart het oude goud onder klimatologisch betere omstandigheden. Daarom is een stukje Archiefgrond afgestaan aan het Kabinet van de Koning. Zoiets als het afstaan van een Canadese ziekenhuiskamer aan Nederland toen prinses Margriet daar geboren werd. Het stukje Kabinetsgrond is nu kennelijk even verplaatst van de kluis naar de expositiezaal.

De tentoonstelling ”Topstukken in perspectief” is tot 5 januari te bezichtigen in het Nationaal Archief, Prins Willem-Alexanderhof 20, Den Haag. Er worden rondleidingen, debatten, lezingen en andere evenementen georganiseerd. Zie nationaalarchief.nl/agenda