Columnist Alkan van het liberale dagblad Radikal Turkes behoort zeker niet tot deze categorie mannen. Toch kijkt hij niet vreemd op van de cijfers. „Zegt de koran niet dat mannen het volste recht hebben hun vrouw te slaan? Er zijn bovendien nogal wat godsdienstige schrijfsters die dit recht van de man verdedigen. Als vrouwen zelfs het recht om de vrouw de slaan verdedigen, wat kun je dan nog van mannen verwachten?” Turkije heeft nog een lange weg te gaan als het gaat om de praktijk van gelijke rechten, vindt Alkan. „Ondanks alles heeft de Turkse vrouw qua gelijke rechten in vergelijking met andere islamitische landen de beste positie”, zo meent hij.

Het algemene directoraat voor de status van vrouwen, dat valt onder de Turkse premier, heeft onlangs diverse schokkende cijfers gepubliceerd. Maar liefst 97 procent van de Turkse vrouwen ondergaat gewelddadigheden. In meer dan eenderde van alle gevallen uit het geweld zich in het lichamelijk toetakelen van de vrouw. Daarbij gebruiken mannen deegrollen, theepotten, kabels tot en met strijkijzers toe, zo blijkt. „Volgens een onderzoek in 2000 staat ten minste 10 procent van de vrouwen meer dan één keer per week bloot aan geweld”, meldt het ”Landenrapport voor mensenrechten in Turkije”, een publicatie van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Maar heel weinig vrouwen durven echter bij de politie aangifte te doen uit vrees de eer van de familie schade te berokkenen. De politie is bovendien erg terughoudend en mengt zich niet graag in familiezaken. Jaarlijks meldt de Turkse pers vele tientallen gevallen van bloedwraak. In juni vorig jaar veroordeelde de rechtbank drie broers die hun 15-jarige zus hadden vermoord omdat ze niet met een oudere man wilde trouwen. Hoewel de eis in eerste instantie vier tot twaalf jaar gevangenisstraf luidde, verminderde justitie de straf tot slechts eenderde vanwege „de jonge leeftijd” van de broers en omdat de jongens „werden uitgedaagd.”

Buiten de grote steden regelt de familie nog vaak met wie een meisje moet trouwen. Vorig jaar toonde een onderzoek van dr. Cennet Oguz onder 400 vrouwen in de orthodox-islamitische provincie Konya aan dat maar liefst 77 procent van hen door de familie was uitgehuwelijkt. Slechts 15 procent van de echtparen mocht uiteindelijk zelf de beslissing nemen. Vooral in het zuidoosten van Turkije leidt dit uithuwelijken tot steeds meer zelfmoorden, aldus onderzoeksresultaten in de provincie Batman.

„Sinds 1993 vinden 50 procent meer zelfmoorden plaats en 80 procent van de slachtoffers zijn vrouwen”, schrijft het eerder genoemde Amerikaanse landenrapport. De medische faculteit van de Dicle-universiteit heeft aangetoond dat veel vrouwen in het zuidoosten tijdens de huwelijksnacht worden geslagen. Omdat de vrouwen hun mond niet open mogen en durven te doen, uit hun angst zich vaak in lichamelijke kwalen zoals chronische hoofdpijn en plotseling flauwvallen.

Het aantal opvanghuizen voor misbruikte vrouwen kan niet aan de behoefte voorzien, blijkt uit een vraaggesprek met mevrouw Menekse Bas. Ze voert de directie over een van de acht door de overheid gesubsidieerde opvanghuizen die Turkije telt. „We krijgen dagelijks zeven tot tien aanmeldingen. Alleen in de urgentste gevallen kunnen we onderdak verlenen, want we hebben maar twintig bedden.”

De 35-jarige Ayse heeft gedurende zeventien jaar geleden onder het geweld van haar man. „Mijn man is alcoholist en de laatste keer belandde ik in het ziekenhuis. Mijn voortanden waren afgebroken. Anderhalve maand heb ik met mijn 16-jarige dochter rondgezworven. Uiteindelijk kwam ik bij deze schuilplaats terecht. Anders had ik zelfmoord gepleegd.”

Toch zit men in Ankara niet stil. Kortgeleden herzag het Turkse parlement na 76 jaar de grondwet. „De nieuwe grondwet erkent formeel eindelijk dat man en vrouw gelijkwaardig zijn”, aldus Nukhet Sirman namens Kader, een vrouwengroep die voor meer vrouwen in de politiek pleit. Vrouwen mochten overigens sinds 1934 al stemmen en plaatsnemen in de volksvertegenwoordiging. Het aandeel van vrouwelijke parlementariërs bedroeg in 1935 4,6 procent, maar is sindsdien alleen maar achteruit gegaan. Op dit moment telt het Turkse parlement met 550 zetels slechts 22 vrouwelijke volksvertegenwoordigers.

De huwbare leeftijd was voor mannen 17 jaar en voor vrouwen 15 jaar. De nieuwe wet stelt nu voor beide geslachten 18 jaar als de minimumleeftijd vast. Turkse autoriteiten hebben inmiddels ook daadwerkelijk ingegrepen om de praktijk van tienerhuwelijken tegen te gaan. Jarenlang hebben zij deze traditie getolereerd.

Ook op regionaal niveau begint de overheid zich actief op te stellen. Zo organiseerde de gemeente Istanbul (15 miljoen inwoners) vorige week voor het eerst een Week van de Vrouw. Een recentelijk onderzoek van de gemeentelijke sociale dienst onder Istanbulse vrouwen toont onder meer aan dat 55,4 procent zich op straat niet meer veilig voelt.

Qua onderwijs lopen Turkse vrouwen nog ver achter bij de mannen. Circa eenvijfde is analfabeet, terwijl voor mannen het analfabetisme rond de 6 procent ligt. Op het platteland kan in veel gevallen niet meer dan de helft van de vrouwen lezen en schrijven. Moslimmeisjes voelen zich bovendien op school zwaar gediscrimineerd omdat ze hun hoofddoek niet mogen dragen. Vorig week arresteerde de politie tientallen 13-jarige meisjes op de islamitische Imam Hatip-scholen in Istanbul en sloeg hen in de boeien omdat ze op school een hoofddoek droegen.

Het schoolbestuur staat vierkant achter het protest van de 200 studenten. „Het is een misdaad om deze meisjes te dwingen een pruik te dragen (als alternatief voor hoofddoekjes, SP). Desnoods gaan we naar het Europese hof voor de mensenrechten”, aldus voorzitter Ibrahim Solmaz.