Van de profeet Mohammed is de uitspraak opgetekend dat er „op het Arabische schiereiland geen plaats is voor twee godsdiensten.” Daarmee bedoelde hij dat daar uitsluitend de islam mag worden gepraktiseerd. Volgens historici zou het de tweede opvolger van Mohammed –kalief Omar ibn al-Khattab (634-644)– zijn geweest die deze woorden omzette in daden en alle christenen van het Arabische schiereiland verdreef.

Kalief Omar had waarschijnlijk nooit kunnen vermoeden dat bijna veertien eeuwen later ruim zes miljoen christenen in deze regio zouden wonen. Paus Franciscus, die in Arabische media doorgaans „de paus van het Vaticaan” wordt genoemd, tekende vorige maand in de VAE een verklaring over interreligieus samenleven. Ook voor protestantse christenen is het belangrijk om hiervan kennis te nemen, omdat in de Arabische wereld de paus vaak –ten onrechte– wordt gezien als het hoofd van alle christenen wereldwijd.

Christenen die in de Arabische en islamitische wereld wonen, weten uit eigen ervaring dat godsdienstvrijheid daar anders wordt geïnterpreteerd dan in het Westen. In het Westen is deze vrijheid voor ieder individu een constitutioneel en gegarandeerd recht. Het recht van christenen om hun geloof te belijden en te praktiseren wordt in de islamitische wereld echter vaak gezien als een gunst van de lokale autoriteiten. Dat is ook in de VAE het geval. Daar mogen kerken worden gebouwd op voorwaarde dat ze niet op kerken lijken; dus zonder klokkentoren en kruisen. Een hoge muur moet het gebouw aan het zicht onttrekken.

Instituut

De Egyptische universiteit al-Azhar in Caïro is een belangrijk soennitisch instituut. Het verbrak in 2010 alle contacten met het Vaticaan, die vervolgens onder paus Franciscus weer werden hersteld. Sjeik al-Tayyeb, groot-imam van al-Azhar, bracht in 2016 een historisch bezoek aan het Vaticaan. Er werd een nieuw fundament gelegd voor de christelijk-islamitische dialoog, waarop verder kon worden gebouwd. Dit resulteerde in een verklaring van menselijke broederlijkheid, die paus Franciscus en groot-imam al-Tayyeb begin februari in de VAE ondertekenden.

Het document oogstte veel lof, maar er waren ook kritische geluiden te horen. Allereerst werd er verwezen naar het gezag van beide ondertekenaars. De rol en functie van paus Franciscus binnen de Rooms-Katholieke Kerk is volstrekt duidelijk, maar in de VAE werd gesuggereerd dat al-Tayyeb op gelijke wijze de soennitisch-islamitische wereld zou vertegenwoordigen. Een onjuiste voorstelling van zaken, omdat al-Tayyebs gezag beperkt is. Er bestaat geen islamitische paus.

Vervolgens werd opgemerkt dat enkele paragrafen in het document niet overeenkomen met eerdere uitlatingen van al-Tayyeb. Het document stelt bijvoorbeeld dat „vrijheid een recht is van iedere persoon. Ieder individu heeft vrijheid van geloof, denken, expressie en handelen. Het feit dat mensen gedwongen worden om een bepaalde religie of cultuur aan te hangen, dient te worden verworpen.”

Al-Tayyeb heeft echter herhaaldelijk verkondigd dat afvalligen van de islam gedood moeten worden. Tijdens een televisieinterview in 2016 zei hij onder meer dat „de ideeën van de mensenrechten vol tikkende tijdbommen zitten.” Woorden die in tegenspraak zijn met de inhoud van het document.

Jodendom

Aan christelijke zijde ontstond ophef over de zin dat God „de diversiteit van religies gewild heeft.” Een aantal christelijke theologen plaatst vraagtekens bij deze bewering.

Vooral na de Tweede Wereldoorlog hebben christelijke kerken –mede gedreven door schuldgevoelens over de Holocaust– toenadering gezocht tot het Jodendom. Anno 2019 is echter niet het Jodendom maar de islam de focus van christelijke interreligieuze besprekingen. De controverses in de VAE maken duidelijk dat de dialoog tussen de islam en het christendom vaak moeizaam verloopt. Men kan zich bovendien afvragen of deze dialoog de relaties tussen het christendom en het Jodendom niet op negatieve wijze beïnvloedt.

Zie ook:

Paus en groot-imam tekenen verklaring, Reformatorisch Dagblad (05-02-2019)