Paul van Erkelens (65) moet wel even slikken. Meer dan 25 jaar is hij dijkgraaf van Wetterskip Fryslân, maar wintermaanden zoals deze heeft hij nog nooit meegemaakt. Voor het eerst stroomde water vanuit de boezem de polders in. Normaal gesproken wordt in deze tijd van het jaar overtollig water juist vanuit de polder afgevoerd. „Opmerkelijk genoeg werken de pompen nu dus andersom”, zegt Van Erkelens. De baas van het Friese waterschap is de langst in dienst zijnde dijkgraaf van Nederland.

Schijf water

De ongebruikelijke toestanden in Friesland en andere provincies deze winter hebben alles te maken met het lage grondwaterpeil. Normaal gesproken kent Friesland rond 1 maart een gemiddeld neerslagoverschot van 200 millimeter. Nu is er een neerslagtekort van 20 millimeter.

„Simpel gezegd missen we dus als het ware een schijf zoet water van 220 millimeter die voor een deel ten goede had moeten komen aan het grondwater”, legt Van Erkelens uit.

Schrikbeeld

De situatie kan per regio sterk verschillen. Droge veengrond neemt bijvoorbeeld veel moeilijker regenwater op dan zandgrond. „In het oosten en zuiden van Nederland is de situatie penibeler dan in Friesland. In sommige regio’s staat het grondwaterpeil zelfs 500 millimeter lager dan normaal.”

Ingrijpend gevolg van de lage grondwaterstand is dat gewassen sneller verdrogen. Dat komt doordat de wortels niet bij het zoete water komen. Een schrikbeeld is verder verzilting: bij gebrek aan zoet water ‘kruipt’ zout water diep in de grond naar boven. Zout water is funest voor gewassen.

Boeren worden zich er in deze droge tijden dan ook „steeds meer van bewust” hoe belangrijk het is de „zoetwaterbel” in de grond op peil te houden, merkt de dijkgraaf. „Steeds vaker worden in ons land spaarwaterprojecten opgezet. Regenwater wordt dan in bassins opgevangen. Dat zoete water kan in droge periodes de grond in worden geleid. We hebben een perfect watersysteem. Maar de grote vraag is: hoe maken we dat geschikt om droogte te lijf te gaan?”

Zware machines

Van Erkelens maakt zich zorgen over de „gebrekkige waterdoorlaatbaarheid” in nogal wat landbouwgebieden. „Veel grond wordt te intensief gebruikt. Zware machines rijden de grond als het ware dicht, waardoor regenwater niet goed de bodem in kan zakken. Landbouworganisatie LTO ziet dat gevaar ook. Boeren zouden andere methoden van bemesting kunnen toepassen, waardoor de waterdoorlaatbaarheid van de grond toeneemt.”

Ook op andere terreinen kan een te laag grondwaterpeil funeste gevolgen hebben, waarschuwt de dijkgraaf. „Woningen kunnen verzakkken. Veel huizen staan op houten palen. Als die palen door een te lage grondwaterstand droog vallen, wordt de kans op schimmelvorming en verrotting erg groot. Ook huizen op een stenen fundering lopen gevaar. Door een te lage grondwaterstand kan de bodem inklinken.”

Verstenen

In steeds drogere tijden moeten architecten en huizenbezitters op hun hoede zijn, beklemtoont de dijkgraaf. „Zorg dat regenwater in de bodem kan verdwijnen. Dus ga de grond rond woningen niet helemaal verstenen.”