De christelijke apologeet C. S. Lewis stelt in een essay over het schrijven voor kinderen: „Toen ik volwassen werd, heb ik kinderlijke dingen weggedaan, inclusief de angst voor kinderlijk-zijn en het verlangen om heel volwassen te zijn.”

Wat bedoelt Lewis eigenlijk als hij de angst voor kinderlijk-zijn afkeurt? Schuilt in het kind-zijn iets moois dat we moeten koesteren als we opgroeien? En willen mensen echt het kinderlijke in zich verbergen, zodat ze een volwassen indruk maken? Ja, helaas doen mensen dat.

Lewis spreekt hier over een verloren, maar belangrijk element voor de menselijke ervaring en omgang met cultuur: spel. Wat spel is, valt maar moeilijk in woorden te vangen. Om toch een poging te wagen: spel is het zich openstellen voor het gebruik van vertrouwde ervaringen om iets nieuws te creëren. Spel gebruikt de wereld op een nieuwe en creatieve manier. Het weigert genoegen te nemen met hoe de zaken zich eenvoudigweg aandienen. Het wil de mogelijkheden ervan ontdekken.

Neem woordspel. Het neemt de vaste taalregels en verbuigt ze. Zo creëren we bijvoorbeeld nieuwe en verrassende woorden. Speelsheid biedt ons dus een kans om te genieten van het leven en de wereld, niet alleen zoals het is, maar ook zoals het zou kúnnen zijn.

Fantasiewereld

Als kind verkenden we de wonderen om ons heen, beleefden we van alles in fantasiewerelden en genoten we van spelletjes met onze vrienden. We kwamen daarbij de ons omringende wereld opnieuw maar wel anders tegen. We probeerden die vanuit het spel te begrijpen. Naarmate we ouder werden, gingen we er echter van uit dat spel alleen maar in bepaalde gebieden van het leven thuishoort. Spelletjes en feesten, daar hoort spel thuis. Daarbuiten moeten we serieus zijn.

Toch hebben we spel op elk terrein van het leven nodig. Zonder spel zijn we zelfs niet in staat om het leven echt serieus te nemen. De mens is juist geschapen om een creatief leven te leiden. God schiep mensen om de wereld waarin ze leefden te bewaren en te gebruiken voor nieuwe vormen van creativiteit en schoonheid. Zo ligt de grondslag van de christelijke cultuur in de erkenning dat God de mensheid roept om de mogelijkheden die in de wereld liggen te ontdekken. Door te dromen over wat de wereld zou kunnen zijn, en door het benutten van die mogelijkheden, kan de mens iets nieuws ontwerpen.

Evenzo betekent ”speels zijn” dat je gelooft dat de alledaagsheid van ons leven een ongekende potentie heeft om iets nieuws en wonderlijks te worden. Speelsheid betekent de mogelijkheden zien in onze ervaringen van alledag, in werk, emoties en de natuur. Het betekent jezelf voorstellen wat die ervaringen kunnen worden met een beetje creativiteit van onze kant.

Culturele uitingen, zoals kunst, ontstaan feitelijk vanuit deze speelsheid. Door zichzelf te trainen om iets vertrouwds als voor de eerste keer te zien, kan de kunstenaar zich verwonderen over de meest alledaagse ervaringen.

Verwondering over het vertrouwde is een belangrijk deel van het ontwikkelen van cultuur. Menselijke schepping houdt namelijk in dat je simpelweg dezelfde oude materialen neemt en herschikt, om zo iets nieuws te maken.

Pijnlijk reëel

Moraliteit is zeker geen spel. Ethische vragen zijn pijnlijk reëel en discussies rondom moord, abortus en seksualiteit mogen nooit de vorm van een spel aannemen. Echter, bij speelsheid komen kunst en ethiek samen. Vooral literatuur ‘speelt’ met moraliteit door verhalen te vertellen. Door deze verhalen kunnen we uit onze eigen wereld in een universele morele situatie stappen. Door de verhaalvorm dwingt de verteller ons afstand te nemen van onze dagelijkse vooroordelen en vooronderstellingen. Fundamentele morele wetten komen dan bloot te liggen, waardoor we ermee worden geconfronteerd.

Afhankelijk van het verhaal, kan ook de kern van het Evangelie aan de orde komen. We kunnen bijvoorbeeld een verhaal bedenken over een fantasiewereld, waarbij intelligente insecten over mensen gaan heersen en een tiranniek bewind uitvoeren. Echter, de auteur zal in dit scenario niet echt in staat zijn om tirannie moreel verantwoord te laten schijnen. Dat zou te zeer indruisen tegen de morele intuïtie van de lezer. Die zou het verhaal dan niet meer kunnen ‘meemaken’. Het tegendeel is waar, een dergelijk verhaal biedt juist de mogelijkheid om het immorele van tirannie aan de orde stellen.

In de Bijbel wordt ook gebruik gemaakt van de kracht van het verhaal. Neem bijvoorbeeld de profeet Nathan, als hij David confronteert met zijn zonde van overspel met Bathseba. Nathan vertelt David een verhaal over twee mensen en hun schapen. Het verhaal dwong David even uit de dagelijkse werkelijkheid te stappen. Pas toen David zich liet meevoeren door het verhaal en de gepaste verontwaardiging toonde over de afloop ervan, kon hij geconfronteerd worden met zijn eigen zonden en wist hij zich schuldig.

Confronteren

Christenen kunnen het blootleggen van morele wetten door middel van spel gebruiken in het contact met niet-gelovigen. Ze kunnen hen zo confronteren met moraliteit en ook met de verlossende boodschap van het Evangelie. Daarvoor moeten we ons oefenen in speelsheid, zodat we in staat zijn enerzijds de werkelijkheid te respecteren en anderzijds de mogelijkheden te benutten die de werkelijkheid ons biedt.

Volwassenheid is een wonderlijk iets. Mannen en vrouwen laten hun kinderlijke gedrag achter zich. Toch is een van humor verstoken persoon niet een teken van volwassenheid voor God, Die wonderlijk creatief en vreugdevol is. We zijn eigenlijk nog niet helemaal volwassen als we onze speelsheid inhouden. Ik ben ervan overtuigd dat, om de volgende generatie op te voeden met een robuuste visie op volwassenheid, het nodig is speelsheid daarin een grotere plek te geven.

De auteur rondt momenteel de opleiding master filosofie af. Bron: intersectproject.org.