Vrijdag was het slechts een terloops antwoord van Trump op een vraag van een journalist: „Ik zou de noodtoestand uit kunnen roepen, maar dat doe ik niet.” Nadat zaterdag en zondag gesprekken tussen Democratische politici en vicepresident Pence geen resultaat hadden opgeleverd, werd het een meer serieuze optie. President Trump dreigt inderdaad met het uitroepen van een nationale noodtoestand.

Wanneer een president de noodtoestand uitroept, kan hij militairen inzetten om zijn doel te bereiken. Het geld komt dan uit de defensiebegroting. Daarmee denkt Trump de tegenstand in het Huis van Afgevaardigden te kunnen omzeilen.

Voor de bouw van de muur wil Trump ruim vijf miljard dollar hebben. Zolang de Democraten daar niet mee akkoord gaan, is er geen overeenstemming over de begroting, met als gevolg dat onder meer 800.000 ambtenaren niet worden betaald. Daardoor zijn ook tal van overheidsloketten gesloten, waardoor miljoenen burgers op de een of andere manier hinder ondervinden.

Om de Democraten enigszins tegemoet te komen, zegt Trump dat hij afziet van een betonnen kolos. Hij wil nu een stalen hekwerk. Daarover heeft hij de afgelopen dagen overleg gevoerd met de grote bazen van de staalindustrie. „Een hekwerk is stabieler en goedkoper”, is het argument van Trump. Hij ziet dat als een stap in de richting van de Democraten. Die blijven zich echter verzetten. De impasse rond de begroting duurt alruim twee weken.

Het dreigement van Trump om de noodtoestand af te kondigen heeft in Amerika de discussie losgemaakt of hij daartoe wel de bevoegdheid heeft. Een grote groep juristen stelt dat Trump daarmee een machtsgreep doet die indruist tegen de grondwet.

Strafbaar

Prof. Bruce Ackerman, hoogleraar recht en politieke wetenschappen aan de prestigieuze Yale Universiteit, stelt dat de Amerikaanse wetgeving vanaf de stichting van de VS een president verbiedt om zijn beleid in Amerika zelf met militaire middelen af te dwingen. Dat is ook nog eens nadrukkelijk vastgelegd in een wet uit 1956. Alleen het Congres kan een president bij uitzondering toestemming geven het leger in te zetten. Dat is ook nog eens herhaald in een wet uit 1981. Wanneer Trump dus zijn plan doorzet om de noodtoestand af te kondigen en het leger in te zetten om de muur of het hek te bouwen, overtreedt hij verschillende wetten. Militairen mogen die opdracht ook niet opvolgen. Doen ze dat wel dan zijn ze strafbaar, zegt Ackerman in The New York Times.

Tegenover deze visie staat die van juriste Elisabeth Goitein van de Universiteit van New York. Er zijn volgens haar tal van wetten en bepalingen die een president de mogelijkheid geven de noodtoestand af te kondigen, in totaal 123. De president moet wel expliciet aangeven welke machtsmiddelen hij gebruikt en hoe lang. Dat schrijft ze in The Atlantic.

Wanneer zich een natuurramp voordoet, kan de president bij voorbeeld (tijdelijk) beslag leggen op particuliere voertuigen om die in te zetten bij de hulpverlening. Hij kan Amerikanen aanmerken als een gevaar voor het land. Dan mag niemand meer zaken met zo iemand doen. En als de president wil, kan hij internet (deels) platleggen.

Flexibel

Als het gaat om het inzetten van het leger, heeft de president wel de toestemming van het Congres nodig. Maar ook daar wordt volgens Goitstein flexibel mee omgegaan. In 1992 stuurde president George H. Bush troepen naar Los Angeles toen daar rellen uitbraken. Na de aanslagen van 11/9 riep president George W. Bush duizenden reservisten op voor een oorlog in Irak. Pas achteraf is daarover discussie met het Congres geweest.

Eén keer gaf het Congres formeel toestemming aan de president om het leger in te zetten voor een noodtoestand. In 2005 nam het deel aan het reddings- en hulpverleningswerk na de orkaan Katrina.

Toch vindt ook Goitstein dat Trump speelt met vuur door te dreigen met het afkondigen van de nationale noodtoestand om zijn zin te krijgen. „Daarmee worden wettelijke kaders overtreden en zet hij de dingen nog meer op scherp.”