„Kijk, hier zie je een stuk steen dat is afgebroken omdat het ijzeren anker dat erin zit, is gaan roesten.” Natuursteensteller Harrie Verkuijlen wijst naar de afgebroken hoek van een blok natuursteen in de gevel van de Domkerk. Hij werkt voor aannemingsbedrijf Nico de Bont, dat bezig is met de restauratie van de Domkerk. Het bedrijf gaat de komende 5,5 jaar ook aan de slag gaat met de Domtoren.

Verkuijlen is gespecialiseerd in het werken met natuursteen. „Iedereen kan een recht muurtje metselen, maar restauratie is specialistisch werk. Bijvoorbeeld hier bij de Domkerk zijn allerlei waardevolle, natuurstenen decoraties met elkaar verbonden. Daar moeten we rekening mee houden als we bepaalde stukken eruit halen om te restaureren.”

Grote beurt

Dat geldt ook voor de Domtoren. Vooral de zogenoemde lantaarn, het stuk toren tussen de 70 en 95 meter, bevat honderden tonnen natuursteen die gedeeltelijk moeten worden vervangen. Delen daarvan bestaan uit origineel materiaal, verwerkt tussen 1321 en 1382 toen de Domtoren werd gebouwd. Groot onderhoud is een terugkerend proces dat ongeveer eens in de vijftig jaar moet plaatsvinden.

In 2015 ontdekte Monumentenwacht Utrecht tijdens de jaarlijkse inspectie van de toren dat het tijd was voor een grote beurt. De vorige restauratie werd in 1975 wegens geldgebrek niet compleet uitgevoerd. De kosten van de restauratie zijn geraamd op 37,2 miljoen euro. Dat geld komt gedeeltelijk uit de kas van de gemeente Utrecht. Over subsidies vanuit het Rijk en de provincie wordt nog onderhandeld.

Romeins gebouw

Het restaureren van een toren van ruim zeshonderd jaar oud is iets heel anders dan het opknappen van een pand uit bijvoorbeeld 1950. De natuursteen die in de lantaarn verwerkt zit, gaat vaak al honderden jaren mee en heeft een grote cultuurhistorische waarde.

Erik Jan Brans van Rothuizen Architecten, dat het bestek maakte voor de restauratie van de Domtoren: „Sommige stenen in de Domtoren zijn in een ver verleden uit een Romeins gebouw gesloopt om gebruikt te worden in de eerste Domkerk. Ondertussen maken die stenen deel uit van de Domtoren. We willen daarvan zo weinig mogelijk weghalen.”

De natuursteen in de lantaarn is een puzzel van verschillende steensoorten, zoals zandsteen, tufsteen en trachiet, die tijdens de bouw verwerkt werden of later tijdens een restauratie toegevoegd.

Verkuijl: „Het liefst willen we de stukken steen vervangen door dezelfde steensoort, als het mogelijk is zelfs uit dezelfde steengroeve. Maar sommige van die soorten zijn niet meer te krijgen. In de Domkerk vervangen we nu Ettringer tufsteen door kwalitatief betere Weiberner tufsteen, dat ook nog eens beter bewerkbaar is en er mooier uitziet.”

Is het niet duurzamer om te restaureren met een kunstmatige steensoort die er hetzelfde uitziet maar langer meegaat? „Dat is vast mogelijk, maar dan is het geen restaureren meer. Je zou bijvoorbeeld een hardere steensoort kunnen gebruiken, maar dan moet je de hele toren vervangen, omdat de verschillen tussen harde en zachte steen dan zorgen voor schade.”

Lachrimpels

Tijdens de restauratie blijft de toren toegankelijk voor bezoekers. Ook de doorgang onder de toren en het Domplein blijven open. Om de veiligheid van bezoekers te waarborgen, worden om alle steigers netten gespannen. De lantaarn is al voorzien van een steiger. De komende maanden wordt de rest van de toren ook ingepakt.

„Boven de doorgangen hangen dan zogenaamde crashdecks, die eventuele vallende stukken steigerpijp kunnen opvangen”, zegt Brans. „Als de steigers klaar zijn, komen in de plaats van de crashdecks vangschotten die puin kunnen opvangen dat door de netten heen komt.”

Ingrepen

Als over een aantal jaar al het originele materiaal van de Domtoren vervangen is, staat er dan nog steeds de vertrouwde Domtoren of is dan een nieuwe toren gebouwd? „Nee, de toren blijft de sporen dragen van alle ingrepen. Het is dan bij wijze van spreken een dame met lachrimpels in haar gezicht. Ze moet er niet uit komen zien als een strakgetrokken, gepimpte dame.”