Na een zomer vol interne strijd volgt voor de CDU een gure herfst met harde afstraffingen. In Beieren en Hessen lieten de kiezers duidelijk aan de christendemocraten merken dat het zo niet verder kan.

En hoewel er al maanden hardop wordt gespeculeerd over mogelijke opvolgers van Angela Merkel, komt het zelfs voor de absolute politieke insiders in Duitsland maandagmorgen toch een beetje als een verrassing. De vrouw die achttien jaar partijvoorzitter is van de CDU, deelt ineens mee dat ze zich in december niet herkiesbaar stelt als partijleider en dat ze na deze regeerperiode ook niet terugkomt als bondskanselier.

Bitter

Merkel (64) windt er geen doekjes om. De uitslag van de deelstaatverkiezingen in Hessen noemt ze „extreem teleurstellend” en „bitter.” De harde nederlagen zorgden ervoor dat ze „niet zomaar kon overgaan tot de orde van de dag.”

Het kabinetsbeleid is voor de kiezer onaanvaardbaar, constateert ze. Zelfs wanneer de coalitie van CDU, CSU en SPD nu wel vlijtig aan het werk zou gaan, zou dat het vertrouwen van de kiezers niet zomaar doen terugkeren.

Bij de bondskanselier is de boodschap aangekomen dat ze voor een deel van de Duitse kiezers een persona non grata is geworden. Dat zijn niet alleen AfD-stemmers, ook voor veel christelijk-conservatieve kiezers uit haar eigen achterban staat ze symbool voor een politiek waarvan niets goeds is te verwachten. Zoals in de VS veel mensen hun haat projecteerden op Hillary Clinton, zo trekt ook Merkel steeds meer dit soort woede aan.

Sluipend machtsverlies

Merkel was juist jarenlang onomstreden binnen haar partij. Ze werd beschouwd als een garantie voor politieke overwinningen. Nu is ze voor velen een symbool geworden van mislukking en sluipend machtsverlies – en een bondskanselier die haar eigen politieke einde niet kan bepalen, zoals haar voorgangers Helmut Kohl en Gerhard Schröder.

De domineesdochter ‘halveert’ haar ambt door deze toch wel moedige stap, schrijft zakenkrant Handelsblatt. Hoewel ze haar eigen positie sterk verzwakt, maakt ze tegelijk de weg vrij voor haar eigen partij om zichzelf opnieuw uit te vinden.

Opvolgers

Het hoge woord was er maandagmorgen nog niet uit of drie namen van mogelijke kandidaten voor het partijvoorzitterschap deden in Berlijn de ronde.

Als eerste is daar Friedrich Merz, de man die als fractievoorzitter van de CDU juist het veld moest ruimen toen Merkel in 2005 bondskanselier werd. Hij zou de conservatieve CDU-kiezers beter kunnen aanspreken. In hun ogen was de partij onder Merkel te links geworden, en Merz zou ervoor moeten zorgen dat ze niet overstappen naar de uiterst rechtse AfD.

Een opvallende naam, want Merz was de laatste jaren vooral buiten de partij actief. De andere namen zijn minder verrassend. Zo werd Annegret Kramp-Karrenbauer bij haar benoeming afgelopen jaar als partijsecretaris al gezien als een mogelijke opvolger van Merkel. En de huidige minister van Volksgezondheid, Jens Spahn, heeft nooit een geheim gemaakt van zijn ambities om ooit bondskanselier te worden.

Het is echter nog maar de vraag wie van deze drie kandidaten op het partijcongres in Hamburg de voorkeur krijgt. Wat hen in ieder geval bindt, is dat ze staan voor een meer conservatieve koers dan Merkel. Daarmee lijkt ver voor de uitslag eind dit jaar de nieuwe richting van de CDU al vast te staan.