De Amerikaanse schrijfster Elizabeth Prentiss (1818-1878) werd niet alleen bekend door haar ”hymns”, maar meer nog door haar christelijke romans. Zo werd ”Stepping heavenward” vele malen herdrukt en ook de Nederlandse vertaling onder titel ”Verlangen” vindt nog steeds aftrek. Op 26 oktober is het honderd jaar geleden dat zij werd geboren.

Elizabeths wieg stond in de kustplaats Portland in de staat Maine in de Verenigde Staten. Haar vader was de bekende opwekkingsprediker Edward Payson (1783-1827). Hij behoorde tot de congregationalisten die voorstander waren van een kerkbestuur waarbij elke lokale gemeente onafhankelijk is. Zij stamden af van de ”Founding Fathers”, de puriteinse kolonisten uit de zeventiende eeuw. Apart daarvan stonden de presbyterianen, die van Schots-Ierse afkomst waren. De tweede grote opwekking (Second Great Awakening) rond 1790 bracht de congregationalisten en de presbyterianen bij elkaar.

Strenge opvoeding

Payson was goed thuis in de geschriften van de puriteinen, zowel die van New England als die van Engeland. Elizabeth had haar vader hoog, hoewel zij later bij haar strenge puriteinse opvoeding kanttekeningen plaatste. Zo vond zij het benadrukken van een radicaal bekeringsproces met een diepe zondeovertuiging ongenuanceerd.

Elizabeth was 21 jaar oud toen zij vanuit een diepe geloofscrisis oog kreeg voor de gewilligheid van Christus om zondaren te redden. Deze ervaring verdiepte haar kennis van zonde en van genade, maar later zag zij dat God al veel eerder in haar had gewerkt. Zij kwam toen tot de conclusie dat zij de Heere als kind al leerde vrezen.

Groot verlies

Toen Elizabeth negen jaar oud was, overleed haar vader. Dat ervoer zij als een groot verlies. Zijn godsvreze was een voorbeeld voor haar. Hij ging haar voor met dagelijkse huisgodsdienst, Bijbelonderzoek en het lezen van puriteinse boeken. Deze gewoonten hebben veel voor Elizabeths geestelijke vorming betekend. Haar favoriete boeken waren de uitleg van Psalm 130 van John Owen en de ”Fontein des levens” van John Flavel.

In het jaar dat het gezin naar New York verhuisde, 1831, deed Elizabeth in de Bleecker Street Presbyterian Church openbare belijdenis van haar geloof. In 1840 verhuisde zij naar Richmond in Virginia, waar zij leiding ging geven aan een kostschool voor meisjes. Vijf jaar later trouwde zij met George Prentiss.

Prentiss werd voorganger in New Bedford en later in New York, in de Mercer Street Presbyterian Church. De plichten van een predikantsvrouw drukten op Elizabeth, maar zwaarder waren de beproevingen die op haar levenspad kwamen.

Ontroerend is Elizabeths verslag van het sterven van twee van haar kinderen binnen drie maanden. Het ene, een meisje, was pas geboren en het andere, een jongetje, vier jaar. Annie, de oudste, zou Elizabeth later tot grote steun zijn. De droefheid overstelpte Elizabeth en ging algauw gepaard met aanvallen van melancholie. Ook haar stille tijd van gebed en meditatie leed eronder. Haar man was haar echter tot grote steun.

Drie gezonde kinderen werden hierna geboren, maar Elizabeths depressiviteit hield aan. Haar chronische gezondheidsproblemen wierpen wel een schaduw op het gezinsleven, maar toch kreeg zij de kracht om haar gezin te besturen en haar man in zijn pastorale taken bij te staan.

Verademing

De dagtaak van George veranderde toen hij een docentschap aan het Union Theological Seminary in New York aanvaardde. Een verademing voor het gezin Prentiss waren de zomerverblijven in een groot huis in Dorset in Vermont. Ook een reis naar Europa, met een langdurig verblijf in het Zwitserse bergland, deden Elizabeth goed.

In deze jaren van verandering kon Elizabeth haar schrijftalent ontwikkelden. Eerst schreef zij kinderboeken met een geestelijke strekking. In 1854 kwam het meisjesboek ”Flower of the family” van de pers.

Een hoogtepunt voor het gezin was de grote opwekking, die in 1858 in New York begon. Een dieptepunt vormde de Burgeroorlog, die van 1861 tot 1865 duurde. Het slavernijprobleem was de aanleiding dat de noordelijke en de zuidelijke staten met elkaar in conflict kwamen.

Hierop volgden voor Elizabeth jaren van geestelijke verruiming. In die tijd schreef zij haar bekendste boek ”Stepping heavenward”, dat autobiografische elementen bevat. Het is geschreven in de vorm van een dagboek van een jonge christin. Elizabeth laat in dit boek ongetwijfeld iets zien van haar eigen tere, gevoelige omgang met God in Christus.

Geestelijke groei

Het jaar van de verschijning van ”Stepping heavenward” –1869– verkeerde Elizabeth geestelijk op de toppen van een hartelijke omgang met haar God. Haar man beschouwde dit jaar als een van de hoogtepunten van haar geestelijk leven. Zij was intens bezig met geestelijke groei en nam kennis van publicaties van de heiligingsbeweging ”The higher christian life”, zoals ”Heiliging door geloof”.

Met dit thema had zij overigens wel moeite – en haar man nog meer. Het perfectionisme dat zij bij sommige exponenten van deze beweging aantroffen, stuitte hen tegen de borst. Toch las Elizabeth met instemming boeken van mystieke schrijvers die bij deze beweging gewild waren. Regelmatig noemt ze in haar dagboek de namen van de Franse mystici Madame Guyon en François Fenélon, die haar erg aanspraken. Zij verlangde met hart en ziel naar een onafgebroken gemeenschapsleven met de Heere, dat uit deze geschriften naar voren kwam.

Diepe duisternis

Een grote teleurstelling was het voor haar dat zij, na op de toppen van heerlijkheid te hebben verkeerd, in een diep dal terechtkwam. Deze geestelijke crisis hield maanden aan. Diepe duisternis bezette haar ziel. Wat was het haar tot troost dat ze van Madame Guyon las dat deze bijna zeven jaar lang in deze verlatenheid had verkeerd.

De geestelijke lessen die zij eerder van haar had geleerd kwamen Elizabeth nu goed van pas. Al was de Heere voor haar gevoel van haar geweken, toch hield zij Hem vast. Voor geen duizend werelden kon zij Hem missen Die haar ziel liefhad.

Met Gods hulp volhardde zij in het geloof. Toen de duisternis opklaarde duurde het niet lang meer voor zij haar aardse tabernakel mocht verlaten. Haar bestemming was in de hemel der heerlijkheid, waar zij haar Heiland in volle heerlijkheid zou zien. Zij leerde te sterven aan zichzelf, opdat Christus alleen zou overblijven als haar enige Hoop der heerlijkheid.

Haar inzichten in het leven van heiliging waren in de laatste jaren verdiept. Daar getuigt vooral haar boek ”Urbane en his friends” van, waarin zij in de vorm van een dialoog aandacht geeft aan praktische theologische thema’s. Daaruit blijkt ook de invloed van Madame Guyon. Hoewel Elizabeth geen afscheid nam van het puriteinse gedachtegoed waarin zij was opgegroeid, volgde zij toch een andere lijn. Haar man, die van harte achter de zogenaamde New Englandtheologie stond, was ook geen calvinist van het type van Archibald Alexander, zoals Elizabeths vader Edward Payson was geweest.

Volle vrede

Elizabeth was geen theoloog die alles goed op een rij wilde hebben. De gemeenschap met God in Christus ging haar boven alles. De vervulling met de Heilige Geest was haar dagelijks verlangen. Zo ging zij op 13 augustus 1878 in Dorset heen. Op haar sterfbed gaf zij aan dat het haar niet in de eerste plaats ging om de hemelse heerlijkheid, maar om het met Christus te zijn. Zij stierf in volle vrede. Bij haar begrafenis werd haar lied gezongen: „More love to Thee, o Christ, more love to Thee! Hear Thou the prayer I make on bended knee; this is my earnest plea: More love, O Christ, to Thee; more love to Thee!”

Elizabeths schriftelijke nalatenschap is niet in een hoek blijven liggen. Zelfs onder feministen had Elizabeth waardering. De plaats van de vrouw in het kerkelijk en maatschappelijk leven kreeg in haar tijd meer aandacht. Middelbare en hogere scholen voor meisjes werden gesticht. Deze hebben er ook toe bijgedragen dat vrouwen gevormd werden voor het zendingswerk en voor andere taken. Maar Elizabeth Prentiss schoof met al haar talenten haar positie als huisvrouw niet naar de tweede plaats.

Je bent niet langer van jezelf

„Ik ben bang dat je het gevaar loopt in de fout te vervallen die veel jonge christenen maken. Zij erkennen dat er vijandschap geweest is jegens God, diep in hun ziel, en dat een van de eerste stappen naar vrede is dat ze met Hem verzoend worden en dat hun zonden om Christus’ wil vergeven worden. Hierna nemen zij rust met het gevoel dat het grote werk gebeurd is en hun zaligheid zeker. Of, als ze die zekerheid niet ervaren, denken zij dat het hun enige taak is om hun eigen hart te onderzoeken of ze inderdaad genade ontvangen hebben. Velen komen nooit voorbij dit punt en blijven steeds maar vragen: Heb ik de Heere lief of niet? Ben ik de Zijne of niet? Ik smeek je, mijn lieve kind, als jij bezig bent met dit doelloze, nutteloze werk: stop meteen. Het leven is te kostbaar om nog langer in deze tredmolen te blijven lopen. Als je vergeving ontvangen hebt van je God en Zaligmaker, is het volgende dat je moet doen: je dankbaarheid tonen voor deze oneindig grote genade, door jezelf geheel aan Hem toe te wijden; met lichaam, ziel en geest. Dat is wel het minste wat je kunt doen. Hij heeft jou gekocht met een prijs, en je bent niet langer van jezelf.”

(Uit: ”Verlangen” (vertaling van ”Stepping heavenward”), Elizabeth Prentiss)

Dierbare Christus

„De Heere Jezus is mij inderdaad dierbaar. Ik kan dit niet ontkennen. Zijn naam is bijzonder dierbaar. O, help me, beste nicht om Hem meer lief te hebben, om Zijn beeld gelijkvormig te worden, om voor Hem te leven! Ik bloos en schaam mij hoe ontoereikend mijn wederliefde tot Hem is. Toch kan ik Hem prijzen voor alles wat is gebeurd en ik vertrouw Hem in alles wat te komen gaat. Ik kan je niet vertellen hoe heerlijk het gebed is. Ik voel dat ik dan gemeenschap met God heb, dat Hij er is, dat Hij de mijne is en ik de Zijne. Ik verlang ernaar om elke dag daarin voort te gaan; elke minuut is dierbaar en ik beef steeds bij de gedachte dat ik terug zou gaan dan van kracht tot kracht voort te gaan. Nee, niet mijn kracht, want die heb ik niet, maar Zijn kracht die de Heere mij geeft. Ik kan Hem niet genoeg daarvoor danken.”

(Uit een brief van Elizabeth Prentiss in ”The life and letters of Elizabeth Prentiss”, George Prentiss).

In diepe duisternis

„Ik weet dat ik jaren lang de liefelijkste vrede en rust mocht ervaren, met perioden van vreugde die bijna ondraaglijk waren. In die tijd heb ik nooit gedacht dat ik zonder zonde was, maar ik wist alleen dat ik een volmaakte Zaligmaker had. Zodra ik door onachtzaamheid in een zonde viel, vroeg ik Hem om mij te vergeven en dat deed Hij…

Maar of dit kwam omdat ik verhoogd was door de overvloed van openbaringen, of om wat voor reden ook, werd ik plotseling van de hemel in de hel neergeworpen. Het verlies van Zijn aanwezigheid waar ik zo lang in had verkeerd, kon ik nergens anders mee vergelijken. Ik heb achttien maanden lang in dit dal van verootmoediging verkeerd.”

(Uit: ”Elizabeth Prentiss, ”More love to Thee””, Sharon James.)