Princip trekt zijn pistool vooral uit nationale motieven. Hij heeft een door Servië geleid Joegoslavië op het oog, waarbinnen orthodoxen, rooms-katholieken en moslims met elkaar samenwerken. In 1918 is het zover, maar Princip is dan al in de gevangenis overleden. In ieder geval is duidelijk geworden dat nationalisme de religieuze verschillen tussen mensen kan overstijgen – een patroon dat in de twintigste eeuw vaker zichtbaar wordt.

In 1914 wordt langzaam duidelijk dat religieus pluralisme de toekomst heeft, schrijft kerkhistoricus Hugh McLeod in het onlangs verschenen tweede deel van de serie ”History of Global Christianity”. Het blijkt voor de verschillende christelijke stromingen –rooms-katholieken, protestanten, orthodoxen– steeds lastiger om de samenleving te domineren. In bijna alle traditioneel christelijke landen in Europa winnen seculiere groepen aan invloed.

Kolonisatie

De moordaanslag in Sarajevo is een van de scharnierpunten in de moderne geschiedenis. De laatste twee delen van de serie ”History of Global Christianity” zoomen in op de ontwikkeling van het wereldwijde christendom in de negentiende en de twintigste eeuw. De Scandinavische kerkhistorici Jens Holger Schjørring en Norman A. Hjelm hebben met de driedelige wetenschappelijke serie een prestatie van formaat neergezet. De kerkhistorici die aan de –nogal prijzige– bundels meewerken, leggen steeds verbanden tussen christendom, politiek en samenleving. Wereldgeschiedenis en christelijk geloof blijken onlosmakelijk met elkaar verbonden te zijn.

Dat laatste komt onder meer naar voren in de protestantse zendingsbeweging in de negentiende eeuw, waarover de Britse historicus Kevin Ward schrijft. Het lukt de protestantse zendingsorganisaties in eerste instantie om niet in dezelfde val te lopen als de rooms-katholieke missionarissen uit Spanje en Portugal. Die werken nauw samen met de koloniale grootmachten. De protestanten willen onafhankelijk opereren, maar ze ontkomen er volgens Ward niet helemaal aan om de politiek buiten de deur te houden. Veel christenen zien de groeiende macht van Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Duitsland als het werk van God, een middel waardoor de verste volken met het Evangelie in aanraking kunnen komen. Engelse zendelingen leveren weliswaar kritiek op de grootste Britse excessen tijdens de veroveringen in Afrika, maar met het resultaat van de kolonisatie zijn ze blij.

Voortbestaan

Het wereldwijde christendom ziet er honderd jaar na de dood van Franz Ferdinand en Sophie heel anders uit. In Europa slaat de secularisatie hard toe. Kerken die aan het begin van de twintigste eeuw zijn gebouwd, worden enkele decennia later al weer afgebroken. De invloed van christenen op de samenleving neemt steeds verder af. In het Midden-Oosten, de bakermat van het christendom, worden kerken in hun voortbestaan bedreigd.

Toch is het wereldwijde christendom niet de verdwijning nabij. Cijfers laten juist een opmerkelijke groei zien: telde Latijns-Amerika in 1900 zo’n 60 miljoen christenen, in 2000 zijn dat er ruim 475 miljoen. In Afrika groeit dat aantal in diezelfde periode van bijna 9 miljoen naar 335 miljoen. Zelfs Europa zit in de plus (hoewel de bevolking sneller groeide dan het aantal christenen): van 368 miljoen naar bijna 537 miljoen – ondanks de communistische repressie in het Oosten en het afnemend kerklidmaatschap in het Westen. De geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw laat echter vooral zien dat het christendom een overwegend niet-westerse godsdienst is geworden.

Boekinfo

History of Global Christianity, Volume II en III, Jens Holger Schjørring, Norman A. Hjelm en Kevin Ward (red.); uitg. Brill, Leiden, 2018; ISBN 978 90 04 35280 0 en 978 90 04 35281 0; 346 blz. en 526 blz.; € 180,00 per deel.