Prinsenhof als toevluchtsoord
Het Prinsenhof in Delft is meer dan een paar kogelgaten achter een plaatje plexiglas. De donderdagavond geopende tentoonstelling ”Willem van Oranje is hier!” zet het gebouw centraal waar de Vader des Vaderlands de laatste twaalf jaar van zijn leven zijn toevlucht vond.
De stadhouder was in Delft als vluchteling, dat bleek alleen uit het feit dat hij tien hellebaardiers als een soort 16e-eeuwse Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging kreeg toebedeeld. Direct al in de eerste expositieruimte priemen daarom hellebaarden naar omhoog. De muur ertegenover zegt waarom de keuze op Delft viel: een ommuurde stad, veilig tussen andere vestingsteden.
Veiliger dan Breda en Antwerpen, zoals de prins had ervaren. Aanleiding tot de vernieuwde expositie in Museum het Prinsenhof is de herdenking dat 450 jaar geleden de Tachtigjarige Oorlog uitbrak. Het Prinsenhof toont wat er aan dat jaar 1568 voorafging: Beeldenstorm, chaos, onveiligheid, „den ellendighe staet der Nederlanden onder de wreede tijrannij van den Hertogh van Alva.”
Het Prinsenhof was toen nog een klooster van rijke jongedames van gegoede komaf. Zij hoefden niet weg toen de stadhouder kwam; het wordt als voorbeeld genoemd van zijn tolerante opstelling.
Hier in deze ruimten leefde de prins, van 1572 totdat hij in 1584 door moordenaarshand viel. Hier schreef hij zijn Apologie, en de tekst staat nu integraal op de muur, alle wanden van een kamer vol. „Vol met halve of hele leugens, als onderdeel van de propaganda tegen de Spaanse overheersing”, zegt gastconservator Hester Schölvink.
Maar vooral toch niet alleen fakenieuws, er staan op die muren vol zwarte letters ook zinnen als „de religieuze veranderingen zijn meer het werk van God dan van de mensen geweest.” Dat wist Oranje zeker. Het slot van zijn Apologie staat groot vermeld: „Je maintiendrai, Nassau.”
Geen oordeel
Willem was de Vader des Vaderlands. Of een opportunist, volgens critici. „Wij vertellen het verhaal zonder oordeel”, zegt museumdirecteur J. Moerman. Ze verwijst naar alle boeken en onderzoeken die de achterliggende jaren aan de stadhouder gewijd zijn. Om te concluderen: „Elke periode heeft zijn eigen Willem. Iedereen heeft zijn eigen Willemvoorstelling.”
En zo klinkt ook bij de bekende kogelgaten even later het verhaal dat Willem volgens de één onmogelijk de aan hem toegeschreven laatste woorden gesproken kan hebben, terwijl dat volgens de ander heel goed wel zo geweest kan zijn. Bezoekers hebben het maar voor het kiezen.
Vertellen, dat wil het museum vooral. „Tijdens het vooronderzoek voor deze tentoonstelling merkten we hoe weinig mensen vaak weten.”
Verder gaat het, naar Willems woon- en slaapkamer, waar hij het liefst de hele dag de ramen open had. Het voelt wat vreemd om daar nu over de Oranjestamboom te banjeren, die als tapijt de vloer bedekt: van Willem van Oranje tot prinses Ariane.
Van veel van die Oranjes hangen hier portretten. Eén ervan werd donderdag voor het eerst geplaatst, al is het maar tijdelijk: uit het Duitse Siegerlandmuseum kon de beeltenis van Louise Juliana worden geleend. Het schilderstuk hangt nu op amper een meter afstand van haar moeder Charlotte de Bourbon.
Louise Juliana is hier geboren. Ze was zes toen haar moeder stierf, acht toen Balthasar Gerards haar vader vermoordde.
Waarom Willem met Charlotte trouwde? Bij zijn andere drie huwelijken is het politieke motief aan te wijzen; bij dit niet. Maar –zegt de conservator– „ze was een goede vrouw voor hem”, verpleegde hem tot ze er zelf aan bezweek en was een lichtend voorbeeld voor Louis de Coligny, die als vierde vrouw het moederloze gezin onder haar hoede nam.
Wilhelmus
De Duitse en Nederlandse journalisten die de expositie voorafgaand aan de opening te zien kregen, gingen donderdag in goudkleurige koetsen de prinsenstad door, om na vele grachten halt te houden bij de Nieuwe Kerk. Daar staan ze even later bij Willems praalgraf; bij het beeld van de prins en zijn trouwe hond. Een afgietsel in gips maakt deel uit van de nieuwe expositie in het Prinsenhof. Ervoor een citaat uit de Apologie waarin Willem over het verlies van zijn leven sprak. Niet wetend dat dit vier jaar later werkelijkheid zou worden.
In de laatste ruimte zijn er filmbeelden van kinderen en sporters die het Wilhelmus zingen. Daar hadden ook fragmenten van plechtiger gelegenheden bij gekund.
Op paaltjes staan zeven stellingen, zodat bezoekers –na een keuze voor eens of oneens– het eeuwenoude pand al discussiërend kunnen verlaten. Bijvoorbeeld over de verplichting kinderen het Wilhelmus te onderwijzen. Eens!
Zerk zichtbaar
In de Waalse kerk, deel van het complex, is er een bijzonderheid. Decennialang lag daar een grote afdekplaat op de vloer. Die is nu weggehaald, zodat de monumentale zerk op het graf van vijf kinderen van prins Maurits zichtbaar is geworden.
Genoeg te ontdekken in het Prinsenhof. En voor wie daar de smaak te pakken krijgt: donderdag was er ook aandacht voor de ”Koninklijke verhaallijn” die NBTC Holland Marketing samen met Delft, Den Haag, Apeldoorn en Breda heeft ontwikkeld. Ter plekke werd bekendgemaakt dat Leeuwarden zich er als vijfde bij aansluit. In al die steden is er aandacht voor plekken die aan het Oranjeverleden herinneren.