Allerlei aanpassingen van de godsdienstwet en van zo’n tien andere wetten kregen vorige week steun van de senaat. Daarmee ging Kazachstan voorbij aan waarschuwingen van de VN-mensenrechtenraad en van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de OVSE.

De aanpassingen betekenen een beperking van de mogelijkheid om deel te nemen aan godsdienstige bijeenkomsten; ook wordt godsdienstonderwijs aan kinderen in feite verboden. Evangeliseren wordt praktisch onmogelijk. Godsdienstige samenkomsten vereisen toestemming van de overheid. Religieuze lectuur kan in beslag genomen worden als die niet voldoet aan tamelijk vaag omschreven overheidsregels.

Internationale toetsing

In mei riep de ombudsman voor mensenrechten in Kazachstan –die kent het land merkwaardig genoeg dan weer wel– de regering ertoe op om de wetswijzigingen te laten toetsen door internationale instanties. Daaraan werd geen gehoor gegeven. De overheid rechtvaardigt de wetswijziging juist door te beweren dat ze nodig is omdat een deel van de groepen die erdoor getroffen worden, moslims zijn. Die vormen een risicogroep omdat ze terreuraanslagen zouden kunnen plegen.

Ten opzichte van het oorspronkelijke wetsvoorstel voerde de senaat wel een aanpassing door. Zo is het plan van tafel dat godsdienstig onderwijs aan Kazachstanen in het buitenland verbiedt.

Na de stemming in de senaat gaat de godsdienstwet terug naar het parlement voor bekrachtiging, zo vertelde een overheidsvertegenwoordiger tegen de Noorse nieuwsdienst Forum18, die berichtgeving verzorgt over vrijheid van godsdienst wereldwijd. De woordvoerder kon niet aangeven hoe de procedure daarna verder verloopt. Yevgeni Zhovtis van het Kazachstaanse Internationale Bureau voor Mensenrechten zei tegen Forum18 dat hij ervan uitgaat dat het parlement de wet ter ondertekening zal voorleggen aan president Nursultan Nazarbayev.

In tegenstelling tot wat de Kazachstaanse overheid beweert, is de wet niet alleen gericht tegen moslims. Ook christenen, zelfs Russisch-orthodoxen, worden erdoor getroffen. „Sinds de Sovjettijd beschouwen de machthebbers in Kazachstan godsdienst als een bedreiging, vooral nu”, zegt Zhovtis. „In de eerste plaats wordt het beschouwd als een bron van extremisme en terrorisme. Tegelijkertijd probeert Kazachstan de traditionele religies, zoals de soennitische islam en Russisch-Orthodoxe Kerk, te beschermen. De overheid heeft namelijk totale controle over deze twee geloofsrichtingen.”

Willekeur

Een ander kritiekpunt op de aangepaste wet is volgens Forum18 dat de overheid nogal willekeurig maatregelen kan nemen tegen godsdiensten die de haar onwelgevallig zijn. Niet alleen worden begrippen als ”extremisme” en ”terrorisme” in de wet vaag omschreven, ook is er een nog veel onhelderder verbod op „destructieve godsdienstige bewegingen” aan toegevoegd.

De aanpassing van de godsdienstwet had Kazachstan de kans gegeven om deze meer in overeenstemming te brengen met internationale standaarden op het gebied van mensenrechten. Maar een overheidswoordvoerder stelde desgevraagd tegenover Forum18 dat hem via Kazachstaanse christenen en moslims geen signalen hebben bereikt dat er iets mankeerde aan de huidige wetten.

In 2016 constateerde het mensenrechtencomité van de Verenigde Naties dat Kazachstan de vrijheid van godsdienst niet respecteerde en dat daarom een wetswijziging noodzakelijk was. Een woordvoerder van de OVSE bevestigde vorige week tegenover Forum18 dat Kazachstan sinds 2016 geen pogingen heeft ondernomen om iets te doen met de aanbevelingen van de VN.

Hoge boete bij oneerlijk proces

Kazachstan vervolgde in 2017 zeker 283 personen of organisaties om godsdienstige redenen. Rechters legden aan betrokkenen boetes van minimaal een gemiddeld inkomen van drie weken tot maximaal een half jaar loon, zo meldt de Noorse nieuwsdienst Forum18.

Volgens de organisatie maakt Kazachstan zich schuldig aan oneerlijke rechtsgang, waarbij gedaagden zich niet goed kunnen verdedigen. Ook is er sprake van mishandeling van gevangenen. Bovendien treden lokale autoriteiten soms eigenmachtig op. Daarbij scherpen ze de overheidsregels op het gebied van religie soms ter plekke aan en bedenken nieuwe beperkingen.