We kennen de beelden maar al te goed: van overstromingen in laaggelegen gebieden na hevige neerslag of van huizen die vernield werden door kusterosie na een storm. Voor steeds meer mensen vormen overstromingen en erosie een echte bedreiging van hun eigendom, de lokale economie en in sommige gevallen hun leven. Orkaan Florence bijvoorbeeld dwong ruim 1 miljoen mensen aan de oostkust van de Verenigde Staten hun huizen te ontvluchten.

Kusten zijn belangrijk voor bepaalde economische sectoren, zoals havens en toerisme. De bevolking groeit daar vaak sneller dan in het binnenland. Maar kusten zijn ook erg kwetsbaar voor de impact van de klimaatverandering.

We hebben niet alleen regio’s bebouwd die van nature soms overstromen. We hebben ook het milieu zo veranderd dat erosie en overstromingen toenemen. En het beleid om dat probleem aan te pakken, is niet altijd adequaat gebleken.

Van de traditionele kustbescherming, met ”harde” ingrepen zoals zeekeringen en dammen, is gebleken dat die schadelijke bijwerkingen kan hebben, die het probleem op termijn soms verergeren. Orkaan Katrina in New Orleans herinnerde ons eraan dat dergelijke structuren niet altijd effectief zijn tegen alle mogelijke rampen. Ze vormen een compromis tussen de mate van bescherming en de kosten van bouw en onderhoud. ”Zachte” ingrepen, zoals zandophoging, kunnen een oplossing zijn, maar verliezen door erosie geleidelijk hun kracht.

Zulke vormen van bescherming bieden een vals gevoel van veiligheid, waardoor risicovolle gebieden toch gewoon bebouwd worden en het aantal mensen en bezittingen er toeneemt.

De klimaatverandering dwingt tot een diepgaande wijziging van de manieren waarop de risico’s van kusterosie en overstromingen worden tegengegaan.

Onzekerheid

Voor gebieden met een lager risico worden aanpassingsplannen bedacht, vaak met bepalingen om gebouwen en de infrastructuur minder kwetsbaar te maken. Het kan gaan om hogere funderingen, de aanleg van drainagesystemen of minimumeisen voor gebouwen. De invloed van zulke bepalingen is in erg risicovolle gebieden echter vaak zeer beperkt. Daar is verhuizen het enige veilige antwoord op de klimaatverandering.

Die verhuizing plannen is problematisch, omdat het voorspellen van de klimaatimpact gepaard gaat met grote onzekerheden. Op sommige plaatsen zijn de effecten van de zeespiegelstijging al duidelijk, maar het is erg moeilijk om met zekerheid te zeggen hoe snel en in welke mate de zeespiegel zal stijgen.

Zo is het ook zeer onzeker waar de volgende ”superstorm” zal toeslaan en hoe erg die zal zijn. Duidelijk is dat gebieden die nu al ten prooi zijn gevallen aan overstromingen en erosie dat opnieuw zullen doen. De vraag is alleen wanneer en in welke mate.

Nieuwe stad

Verhuizen uit risicogebieden als strategie is in opkomst. Lokaal zijn er al successen geboekt. Een voorbeeld is het Twin Streamsproject in Auckland in Nieuw-Zeeland. Daar is na de aankoop van 81 eigendommen ruimte gemaakt voor volkstuintjes en fietspaden en zijn 800.000 inheemse planten aangeplant.

En hoewel de stad niet aan de kust ligt, heeft het Zweedse Kiruna een langetermijnplanning gemaakt met het oog op verhuizing. Kiruna loopt namelijk het gevaar in te storten door de lokale mijnbouw. In een periode van twintig jaar zullen meer dan 18.000 bewoners verhuizen naar een nieuwe stad, 3 kilometer verderop. Die wordt duurzamer en biedt meer mogelijkheden voor culturele activiteiten en ontmoeting.

Ook Frankrijk werkt aan een strategie rond verhuizingen uit gebieden met een groot risico. Lokale overheden zijn verplicht plannen te maken. Ze moeten de risicogebieden omschrijven en onderzoeken wie en wat er eventueel verhuisd moet worden en hoe dat kan gebeuren.

In Lacanau (Golf van Biskaje) bedreigt kusterosie de toeristische economie. Een lokaal plan van aanpak bleek relatief succesvol, omdat beslissingen werden genomen in breed overleg met technische, juridische, financiële en sociologische deskundigen.

In Ault in Noord-Frankrijk was de aanpak minder geslaagd. Een risicoanalyse definieerde alles tot 70 meter van de rotsflank als ”hoogrisicozone”. Er mocht niets nieuws gebouwd worden en veiligheidsaanpassingen aan de bestaande 240 gebouwen werden beperkt. In mei won een aantal eigenaren een rechtszaak hierover: het plan werd als illegaal bestempeld.

Verzet

Deze voorbeelden tonen aan dat overleg met de lokale gemeenschappen vanaf het begin van elk project essentieel is. Mensen verzetten zich instinctief tegen veranderingen en een verhuizing is nu eenmaal een radicale verandering. Ook zijn ons huidige juridische kader en ons kustbeheer helemaal ingesteld op het behouden van de status quo.

Toch kan een open en breed debat over de noodzaak van een verhuizing en de gevolgen en mogelijke voordelen daarvan de houding van mensen veranderen. Ook kan de houding van bijvoorbeeld kustgemeenschappen verzachten na persoonlijke ervaringen met ernstige overstromingen of erosie.

Het milieu is aan het veranderen en we kunnen niet blijven doen alsof er niets aan de hand is. Bovendien is voorkomen altijd goedkoper en effectiever dan ‘genezen’. Hoe eerder we beseffen dat we moeten veranderen, hoe kleiner de schade is die we nalaten aan de volgende generaties.

De auteur is hoogleraar geografie aan de universiteit van Bournemouth (Groot-Brittannië). Bron: IPS/The Conversation.