May had wat extra rugdekking vanuit de Europese Unie nodig om te kunnen terugvechten tegen de twijfelaars in eigen gelederen. Binnen de Conservatieve Partij zorgt het begrip ”EU” al jaren voor verdeeldheid. Het geplande vertrek uit de EU verandert dat niet, want iedereen wil weer een andere brexit.

De voorzitter van de EU-regeringsleiders, Donald Tusk, stelde donderdagmiddag tijdens een persconferentie vast dat het ”plan Chequers” van premier May „niet kan werken.” Dit plan voorziet in vrije handel voor goederen, maar niet voor personen. Dat bedreigt volgens Tusk de Europese binnenmarkt, die staat op de grondslag van vier vrijheden: vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal.

Het ”plan Chequers” is een middenweg tussen de zogeheten Noorse route (waarbij Groot-Brittannië deel blijft van de interne markt, maar dan ook onderworpen is aan de regels en de interpretatie daarvan door het EU-hof) en de Canadese route (wat een veel losser vrijhandelsakkoord is). De EU ziet dus weinig ruimte voor zo’n tussenweg.

Luchtig

Aanvankelijk leek premier May de opmerking van Tusk nogal luchtig op te nemen. Tegenover de pers zei ze dat er in de onderhandelingen vast wel een oplossing zou komen. Maar gaandeweg werd duidelijker dat het Tusk ernst was en dat de Britten met iets anders moesten komen.

Vrijdagavond sloeg premier May harder terug. In een verklaring voor de tv zei ze: „Gaandeweg dit proces heb ik de EU met niets dan respect behandeld. In deze late fase van de onderhandelingen is het niet aanvaardbaar om eenvoudigweg de voorstellen van de ander te verwerpen zonder een gedetailleerde uitleg en tegenvoorstellen.”

Het was niet moeilijk frustratie te proeven in de woorden van May. Of dat te voorkomen was geweest, is niet duidelijk. Het was vanaf het begin de bedoeling dat premier May op woensdagavond tijdens de EU-top alleen een toelichting zou geven, zonder verder debat. Natuurlijk zou ze in afzonderlijke contacten met regeringsleiders wel steun zoeken voor haar voorstellen. De andere EU-leiders zouden zonder haar verder spreken over de brexit. De conclusie hoorde ze van Tusk.

Haar boosheid op de EU leverde May in elk geval wel voor het eerst sinds tijden een complimentje op vanuit het rechtse kamp. Het Conservatieve parlementslid Jakob Rees-Mogg verwelkomde haar „sterke” speech en pleitte direct voor een handelsakkoord zoals met Canada.

Lubbers

De ontstane situatie doet een beetje denken aan ”zwarte maandag” in Nederland in september 1991. Premier Lubbers en minister Van den Broek presenteerden toen een zeer ambitieus plan voor Europese integratie. Maar tijdens een top maakten hun collega’s daar gehakt van. De regering wist haar gezicht uiteindelijk te redden met het Verdrag van Maastricht, dat veel minder ver ging.

Na deze zwarte maandag rees de vraag hoe zoiets mogelijk was, omdat Nederlandse diplomaten behoren te weten wat de speelruimte is.

In het geval van het Chequers-plan lijkt het erop dat premier May zich hier zo aan had verbonden dat ze niet meer openstond voor het signaal dat dit een doodlopende weg was. Vorige week zei ze nog dat ze geen ruimte gaf aan een ander voorstel.

Labour

Binnen de Labourpartij groeide de afgelopen dagen steun voor een tweede referendum over het vertrek uit de EU. De afgelopen maanden leek oppositieleider Jeremy Corbyn daar geen voorstander van, maar inmiddels zegt hij zich te willen neerleggen bij het besluit van de partij. Labour houdt deze week haar jaarlijkse congres en stemt dan over een tweede referendum.

De regering-May is steeds tegen een tweede referendum over dezelfde kwestie geweest, en het lijkt vrijwel ondenkbaar dat zoiets voor het vertrek uit de EU op 29 maart wordt gehouden.

Volgens The Sunday Times werken ambtenaren ook aan een plan voor vervroegde verkiezingen in november, met als doel premier May een nieuw mandaat te geven. Brexitminister Raab verwees dit bericht echter naar het rijk der fabelen.