Ook mensen die niet zo van de bekende grote schilderijen vol voluptueuze figuren van de barokschilder denken te houden, kunnen door de schetsen nog weleens aangenaam worden verrast. Door de grote losheid lijken ze soms tegen het impressionisme aan te zitten en een enkel exemplaar op onderdelen zelfs bijna tegen het abstracte, zoals bijvoorbeeld Rubens’ ontwerp voor De Bekering van Paulus.

Bovendien zitten ze vol leven en vaart. Dat ze vaak niet echt af zijn, is ook een extra attractie, vindt mede-samensteller Friso Lammertse. Het onaffe betrekt je erbij en je kunt er in je hoofd als toeschouwer als het ware zelf verder mee aan de slag, zegt hij.

Rubens maakte de schetsen om te laten zien wat opdrachtgevers konden verwachten, maar ook voor zijn assistenten en zijn leerlingen. Hij bewaarde ze in zijn archief. Na zijn dood werden ze geveild en raakten ze verspreid. Eerst werden ze gekocht door andere kunstenaars en echte kenners, later ook door verzamelaars.

Lammertse denkt dat Rubens niet gewoon met krijt of pen op papier schetste omdat hij net zo gemakkelijk schilderde, zomaar uit de losse pols, zonder voorbereiding meteen op het paneel. „Hij kon denken met zijn kwast.” De olieverfschetsen maakten waarschijnlijk ook wel meer indruk op opdrachtgevers.

Sommige olieverfschetsen brengen nu weleens meer op dan het uiteindelijke schilderij, tenminste als dat laatste zoals destijds wel vaker vooral door de assistenten werd afgemaakt. De schetsen hebben ook als groot voordeel dat je zeker weet dat het een echte volledige Rubens is, zoals de titel van de expositie zegt, een ‘Pure Rubens’ .

Rubens maakte de schetsen niet alleen voor schilderijen en altaarstukken, maar ook voor bijvoorbeeld reliëfs voor gebouwen, een zilveren schaal en zelfs voor een tijdelijke zegepoort en voor praalwagens, zaken die helemaal door anderen werden gemaakt. Schaal, zegepoort en praalwagens zijn er niet meer, maar de schetsen wel. Boijmans heeft ook een wandtapijt uit het depot gehaald, dat naar een ontwerp van Rubens is gemaakt. Dat is bij uitzondering, want het mag niet te lang hangen en niet te veel licht over zich heen krijgen.