”Spanje achter de schermen. De feestelijke herrijzenis van een democratie”
Auteur: Steven Adolf
Uitgeverij: Prometheus, Amsterdam, 2001
ISBN 90 5333 9957, 440 blz.
Pagina’s: € 14,50. ”Toros y Tierras”, door Monica Rotgans; uitg. Inmerc bv, Wormer, 2001; ISBN 90 6611 0287; 80
Prijs: € 24,95.

De trommels van Calanda, de maagd van Carmen, stierenvechten, flamenco, de Semana Santa (heilige week voor Pasen) met z’n intrigerende processies. Spanje houdt een eer hoog als het aankomt op eeuwenoude intact gebleven feestrituelen. Het beschouwt zich als een schatbewaarder van een unieke mengvorm van verschillende culturen. Spanje is dan ook zowel modern als middeleeuws.

Afrika begint achter de Pyreneeën, is een gezegde. Met andere woorden: bij dit gebergte houdt in Europese ogen de beschaving op. Wel 1000 jaar heersten de Arabieren op het Iberisch Schiereiland, dat vanuit het noorden invasies had te duchten. Maar in 1492 verdreven de christenen de laatsten der islamitische mohikanen, koning Boabdil uit Gránada. Sindsdien hoort Spanje bij Europa.

De bouwstijlen en de feesten geven nog steeds te zien hoe christenen en Moren samenleefden. Steven Adolf, al jaren correspondent in Spanje voor onder meer NRC Handelsblad, schreef een boek over het land waar hij werkt. Het deed me op een of andere manier meteen denken aan het boek van de Britse Guardian-journalist John Hooper. Die schreef in 1995 ”The New Spaniards”, een jaar waarin Spanje net twintig jaar democratisch was. Hooper is overigens opgenomen in Adolfs geraadpleegde literatuurlijst. Adolf gaat in op de voor Spanje zo kenmerkende tweeslachtigheid. Aan de hand van tien feestrituelen, verspreid over verschillende regio’s in Spanje, diept hij de sociale, politieke en economische veranderingen van het democratische Spanje uit.

In de afgelopen vijfentwintig jaar onderging het land een stormachtige gedaanteverandering. Dictator Franco had Spanje van 1939 tot 1975 in een stram en conservatief katholiek keurslijf geperst. Onder koning Juan Carlos werd het een volwaardige democratie (met alle bijverschijnselen van dien, zodat ik dit proces niet, zoals Adolf, de „feestelijke herrijzenis van een democratie” zou noemen). Volgens kenners onderscheidt Spanje zich nu weinig meer van andere westerse consumptiemaatschappijen. Het Zweedse woonwarenhuis Ikea deed massaal intrede in de huiskamer en verdrong Don Quijote compleet naar de achtergrond. De Amerikaanse soapmentaliteit verslaat er zijn duizenden.

De Spanjaard trekt nog slechts uit loyaliteit een keer of meerdere keren per jaar naar het dorp waar hij vandaan kwam. Alleen op het platteland is de weerbarstige realiteit van Spanje nog volop bespeurbaar en dat is tegelijkertijd de onbetwistbare charme van Spanje. In de verscholen dorpjes achteraf hoeft maar iets van het oppervlaktestof te worden weggewist of de Middeleeuwen worden zichtbaar. Hier zindert de aarde die een schilder als Monica Rotgans zulke gepassioneerde kleuren en Andalusische vergezichten levert.

In talloze opzichten staat Spanje nog in een spagaat. Zo slaagt het er niet in een centralistische staat te worden en viert het nationalisme en het regionalisme er hoogtij, en dat niet alleen in Baskenland en Catalonië. Hoewel het zich meer dan ooit als een Europese en internationale natie met een eigen politieke agenda profileert, geeft het jaarlijks een miljard euro uit om dorpsfeesten te organiseren.

Onbetaalde rekeningen
Een ding heeft Spanje nog te doen en dat is definitief de balans opmaken van het recente verleden van de dictatuur. Nooit heeft het afgerekend met het bewind-Franco en „dus ligt er nog een berg aan onbetaalde rekeningen in de kast.” Wellicht is het de nieuwe generatie die dat moet gaan doen. Een generatie die minder belast is en er onbevangen tegenover staat. ”Spanje achter de schermen” is een aanwinst voor iedereen die voor het eerst kennismaakt met het land en die er meer van wil weten. Gecompleteerd met een feestkalender, literatuurlijst, kookliteratuur en restaurantgidsen.