Na 25 jaar zou Kazachstan volwassen moeten zijn en een eigen koers varen. Maar nog altijd heeft Rusland een stevige vinger in de pap.

De economie van beide landen is verweven en de culturele banden zijn na zeventig jaar Sovjet-Unie sterk. Wat in Rusland gebeurt, gebeurt ook in Kazachstan. Toch is de anekdote over de afgelaste bruiloft teken dat er iets verandert in de mentaliteit van de Kazachen.

Geheime dienst

Op het eerste gezicht heeft Rusland weinig te maken met een afgelaste bruiloft. Maar in het hedendaagse Kazachstan zien veel commentatoren er de „hand van Moskou” in. Rusland zou anti-Chinese sentimenten willen aanwakkeren. Volgens deze Kazachen willen „Russische agenten de nationale stemming verhitten.”

De angst voor de Russen zit diep. Een Kazachse blogger stelde onlangs dat Russen Kazachstan koste wat het kost terug willen hebben: „Voor Rusland is de ideologie van Kazachse onafhankelijkheid niet levensvatbaar. Rusland is jaloers op de steeds sterkere samenwerking van Kazachstan met China. De Russische geheime dienst, de FSB, werkt er daarom hard aan om in ons land op professionele wijze pro-Russische ideeën te zaaien.”

In Kazachstan groeit de ”russofobie”, zo stelt de Russische commentator Jaroslav Razoemov in een reactie op het gebeuren rond het afgeblazen huwelijk: „Steeds minder zie je in de Kazachse media iets positiefs over Russen. Er is veel negatieve berichtgeving.”

Invloedssfeer

Het valt niet te bewijzen dat Russen de discussie op internet aanwakkerden. Maar na wat het in Georgië deed in 2008, en in Oekraïne in 2014, lijkt Rusland tot alles in staat om Kazachstan binnen zijn invloedssfeer te houden.

Kazachstan lijkt klem te zitten tussen twee grootmachten. De rijke handelspartner China lijkt een goede buur. Maar Kazachen hebben hun buik vol van de Chinese investeringen in hun land. Chinezen kopen alles op, zoals huizen en grondgebied, en dumpen al hun minderwaardige spullen op de Kazachse markt.

Over Rusland heeft Kazachstan ook vrij weinig te vertellen. De militaire industrieën zijn zo verweven dat oorlog tussen de twee landen geen optie is. De om politieke redenen geëmigreerde journalist Bekzjan Idrisov zei het zo: „Als je ziet dat Rusland de enige grote leverancier is aan het Kazachse leger, dan zou Kazachstan totaal zonder munitie komen te zitten als er vanuit Moskou militaire agressie komt.”

De Kazachse president, Noersoeltan Nazarbajev, probeert met iedereen goede bondgenootschappen te smeden. China investeert in de Kazachse infrastructuur. Die wegen en spoorlijnen helpen Kazachstan meer op het Westen gericht te raken. Van Rusland krijgt Kazachstan veel middelen voor defensie. Maar uiteindelijk zijn de pijlen gericht op de Europese Unie en Amerika.

Geklets

Het nationalisme van de Kazachen is het sterkst tegen de Russen gericht. Ze waren bijvoorbeeld tegen de toetreding van Kazachstan tot de Euraziatische Economische Unie, samen met onder andere Wit-Rusland en Rusland. China is niet eng, zeggen ze. „Rusland probeert ons af te schrikken tegen een ‘sluipende buur’, China. Maar wij beschouwen dat als populistisch geklets.”

Het Kazachse nationalisme heeft ook een geschiedenis. Als gevolg van de atoomproeven in de Sovjettijd worden er nog steeds verminkte kinderen geboren. En nog steeds zijn er kernproeven.

Tijdens de Sovjet-Unie stierf de helft van de Kazachse bevolking door honger en repressie. Intelligente Kazachen werden neergeschoten en afgeschilderd als spionnen en verraders. De eenzijdige economie (gericht op de uitvoer van grondstoffen, met de daarbij behorende ecologische vervuiling) is allemaal een gevolg van de Russische overheersing.

Toch gaat de uitspraak ”wat in Rusland gebeurt, gebeurt ook in Kazachstan” nog steeds op. En dat gaat niet snel veranderen. Grote aantallen Kazachse studenten volgen een opleiding in Rusland. Veel Kazachen trekken naar Rusland voor werk. Rusland ziet een grote Kazachse minderheid in de zuidelijke regionen.

Commentator Razoemov vindt dat Moskou moet werken aan zijn imago in Kazachstan, zodat het het land niet ‘kwijtraakt’: „Ik verwacht dat in de nabije toekomst de nationalistische meningen de overhand krijgen. Voor Rusland is het nu van belang geen fouten meer te maken, en de veiligheid van de Russische minderheid in Kazachstan voorop te zetten.”

Satelliet

Moskou moet ermee leren leven dat Kazachstan steeds minder op de hand is van de Russen, vindt Razoemov: „De Russen hebben Kazachstan altijd beschouwd als een trouwe satelliet, zonder echt te kijken naar hoe ze hun imago daar kunnen verbeteren. Die illusie lijkt nu vervlogen. Nu moet Rusland stereotypen opgeven en leren objectief naar een buurman te kijken, zich realiserend dat Kazachstan anders naar de wereld kijkt dan Rusland.”