„We hebben een ambitieuze agenda om een voortrekkersrol te blijven spelen als laboratorium van de Europese Unie”, zei de Belgische minster Didier Reynders toen hij het voorzitterschap in januari overnam van Nederland. Op terreinen als digitalisering, intelligente vervoerssystemen, de kringloopeconomie, energietransitie en het bestrijden van sociale dumping kan de Benelux een proeftuin voor de EU zijn, aldus de bewindsman.

De afgelopen jaren hebben de landen op veel vlakken afspraken gemaakt. Zo mogen politiemensen op elkaars grondgebied criminelen achtervolgen of verdachten verhoren en zijn databanken eenvoudig toegankelijk. Ook erkennen de drie landen elkaars onderwijsdiploma’s en voeren ze gezamenlijke verkeerscontroles uit. Verder beschermen de Nederlandse en Belgische luchtmacht afwisselend het Benelux-grondgebied.

Ook wordt nauw samengewerkt om uitkerings- en zorgfraude tegen te gaan en zijn afspraken gemaakt over zaken als nucleaire veiligheid, migratie, grensoverschrijdende zorg en betalingsverkeer. Sinds kort loopt een proef met een digitale vrachtbrief voor de transportsector.

De drie premiers kunnen elkaar vervangen bij afwezigheid op EU-toppen als er een niet kan. Dat is twee keer gebeurd. Rutte verving zijn Luxemburgse collega Xavier Bettel in 2017 op een top. Eind 2014 deed Bettel hetzelfde voor Rutte, die toen in de weer was met een politieke brand in Den Haag. „Vandaag vertegenwoordigde ik ruim 16 miljoen Nederlanders. En 500.000 Luxemburgers”, zei Bettel achteraf.

De Benelux werd in 1944 als douane-unie in Londen opgericht door de drie gevluchte regeringen. In 1958 sloten de drie landen een verdrag voor een economische unie, en dat geldt als het officiële begin. Vijftig jaar later werd in Den Haag een nieuw verdrag ondertekend, dat in 2010 in werking trad. Sindsdien wordt gesproken van de Benelux Unie. Het thema van de viering is dinsdag ‘Een jonge en groene Benelux’.