Dat stelt Jos Moons (38), die woensdag in Tilburg promoveert op het proefschrift ”The Spirit and the Church”, een onderzoek naar de pneumatologische vernieuwing tijdens deze kerkvergadering, ook wel aangeduid als Vaticanum II. Hij spitst zijn onderzoek toe op een document over de kerkelijke leer dat het Tweede Vaticaans Concilie in 1964 uitbracht: ”Lumen Gentium” (Licht der volken). Moons is priester, jezuïet en onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology. Hij werkt ook als studentenpastor aan de Katholieke Universiteit Leuven.

In ”Lumen Gentium” wordt volgens Moons enerzijds de kerkelijke hiërarchie in de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) benadrukt –de kerk wordt door de bisschoppen en de paus bestuurd– maar anderzijds wil de RKK openstaan voor de charismatische gaven van álle gelovigen. Een markant citaat: „Aangezien charismatische gaven voor de noden van de Kerk buitengewoon doelmatig en nuttig zijn, moeten ze met dankbaarheid verwelkomd worden.” Dit citaat gaat volgens Moons overigens niet over charismatische vernieuwing. „Dat onderwerp was toentertijd nog niet doorgedrongen tot de Rooms-Katholieke Kerk. Dat gebeurde pas na het concilie.”

Moons ziet de uitspraken van het concilie voor wat betreft het werk van de Heilige Geest niet als bijzonder vernieuwend. Hij vergelijkt ”Lumen Gentium” met een leerstellig document dat paus Pius XII in 1943 liet verschijnen, de encycliek ”Mystici corporis”, over de kerk als ”mystiek lichaam”. Zijn conclusie is dat beide documenten de Geest beschrijven als geheel en eenzijdig afhankelijk van Christus. „De Geest heeft nauwelijks een zelfstandige rol. Ook speelt de Geest volgens deze documenten nauwelijks een funderende rol in het kerkelijke leven: dat doet Christus. Wel verwijst ”Lumen Gentium” meer en consequenter naar de Geest dan dat voorgaande documenten over de kerk dat doen.”

De Tilburgse promovendus ziet binnen de RKK een ontwikkeling van een meer hiërarchische kerk naar een gemeenschap waarin de gelovigen een zelfstandige plaats innemen. Moons: „”Lumen Gentium” ziet de kerk op de eerste plaats als ”het volk van God onderweg”. Alle gelovigen brengen hun eigen gaven mee en mogen zich dienstbaar weten aan de opbouw van de kerk. Dat impliceert een erkenning van de leek, die lang een ondergeschikte positie innam in de Kerk van Rome.”

Toch vindt u dat de pneumatologische vernieuwing van Vaticanum II beperkt blijft.

„Van de 2500 afgevaardigden waren er maar enkelen die vroegen om meer aandacht voor het werk van de Heilige Geest. De belangstelling voor de Geest werd dus niet breed gedragen. Er werd vooral gezegd dat Christus door de Geest werkt. Dat is prachtig, maar de Geest is volgens de Bijbel ook de Bezieler van Christus. Anderzijds is Vaticanum II een vooruitgang ten opzichte van eerdere documenten over de kerk. In ”Lumen Gentium” denkt de kerk in de eerste plaats vanuit God, Die de gelovigen samenroept tot Zijn volk.”

Is er in de Rooms-Katholieke Kerk niet een blijvende spanning tussen de hiërarchie en de vrije werking van de Geest?

„Dat klopt. Ik zie deze spanning ook als een menselijk trekje, een teken van onze zwakte. Kerkgangers stellen zich misschien te gemakkelijk passief en afhankelijk op, en pastoors of bisschoppen houden soms zaken te veel in eigen hand. Mijn ideaal is een kerk waarin de Geest alle gelovigen betrekt bij de opbouw van de kerk. Als jezuïet droom ik van een onderscheidende kerk: Wat heeft de Geest in déze tijd te zeggen? Wat is wijs in deze tijd? Daarin kan de Geest een rol in spelen.”