Dat het thema veel mensen aanspreekt, is niet verwonderlijk; ruim 1 miljoen Nederlanders kampen met eenzaamheid. Met ”Verlangen naar verbinding” snijdt Brown (52) een onderwerp aan dat veel mensen persoonlijk raakt. De ondertitel van het boek (”Er echt bij horen en de moed om alleen te staan”) geeft al iets weer van de koers die ze wijst in dit boek voor zelfontwikkeling.

Met metaforen als ”de wildernis” wil Brown duidelijk maken dat de zoektocht naar ware verbondenheid een actieve houding en het overwinnen van angsten vereist. Samenvattend zegt ze: „We hebben de moed nodig van een sterke rug, de kwetsbaarheid van een zachte voorkant en de creativiteit en nieuwsgierigheid van een wild hart.”

Of dat ook een bruikbare tip is voor degenen die zich niet alleen eenzaam voelen, maar ook daadwerkelijk weinig mensen om zich heen hebben? „Ik denk dat het een goed advies is voor ons allemaal”, antwoordt Brown bondig.

„Mijn nieuwe super soulmate”, noemt de Amerikaanse presentatrice Oprah Winfrey de inmiddels wereldwijd bekende onderzoeker Brown. Brown schoof meerdere keren aan in de talkshow van Winfrey om te praten over de maatschappelijke thema’s waar ze graag over schrijft: moed, kwetsbaarheid, schaamte en empathie. De bestsellerauteur is christen en benadrukt geregeld dat foeteren en bidden hand in hand kunnen gaan.

Persoonlijke ervaringen

Eerder verschenen van Browns hand: ”Gelukkig ben ik niet de enige” (2007), ”De moed van imperfectie” (2010), ”De kracht van kwetsbaarheid” (2013) en ”Sterker dan ooit” (2015). Het is kenmerkend voor Brown dat ze daarin persoonlijke ervaringen met eigen onderzoeksgegevens combineert. Haar toespraak over ”De kracht van kwetsbaarheid” staat in de top vijf van populairste TED Talks ooit. TED is een jaarlijkse, vierdaagse bijeenkomst waarop sprekers in maximaal achttien minuten een presentatie (”talk”) geven over hun gebied van expertise. Browns filmpje werd bijna 34,5 miljoen keer bekeken. Fans hebben alweer iets om naar uit te zien: komend najaar staat de uitgave van een boek over leiderschap op de planning.

Door het schrijverschap, haar werk voor de universiteit van Houston en de vele lezingen heeft Brené Brown een drukbezet leven. Het lukt de Nederlandse uitgever dan ook niet om een telefonisch interview te organiseren. („Haar schema zit boordevol; begin dit jaar heb ik met veel moeite twee korte interviews kunnen regelen. Dat kostte me twee maanden voorbereidingstijd.”) En dus nemen we genoegen met een conversatie per mail.

Waar komt, volgens u, het gevoel van eenzaamheid vandaan? Waarom voelen we ons zo vaak onbegrepen of niet verbonden?

„Eenzaamheid is een normaal onderdeel van de menselijke conditie. De neurowetenschapper John Cacioppo, van de universiteit van Chicago, bestudeert eenzaamheid al meer dan twintig jaar. Hij definieert het als ”ervaren sociale isolatie”. We ervaren eenzaamheid wanneer we ons niet met anderen verbonden voelen. Dat kan bijvoorbeeld komen doordat we zijn buitengesloten door een groep die we waarderen, of doordat we het gevoel missen ergens echt bij horen. De kern van eenzaamheid is de afwezigheid van zinvolle sociale interactie: een intieme relatie, vriendschap, familiebijeenkomsten of zelfs connecties binnen een gemeenschap of het werk. En toch ontkennen we die eenzaamheid vaak. We schamen ons ervoor, alsof ons alleen voelen betekent dat er iets mis is met ons.

Die schaamte hebben we zelfs wanneer de eenzaamheid is veroorzaakt door leed, verlies of een gebroken hart. Cacioppo gelooft dat een groot deel van dat stigma komt door onze definitie van eenzaamheid en de manier waarop we er jarenlang over gepraat hebben: als een „knagende, chronische ziekte zonder uitzicht op verlossing.” Het werd gelijkgesteld met verlegenheid, depressie, een eenling zijn of met het hebben van slechte sociale vaardigheden.”

Wat kunnen we aan dat gevoel doen?

„Om eenzaamheid te bestrijden, moeten we eerst leren om het te identificeren en het te erkennen als een normaal onderdeel van de menselijke conditie. Vergelijkbaar met dorst, honger en pijn. En we moeten de moed hebben om zo’n ervaring te zien als een waarschuwingsteken. Het betekent niet noodzakelijk dat we lid moeten worden van allerlei groepen of dat we tientallen vrienden moeten hebben. Talloze studies bevestigen dat het niet gaat om de hoeveelheid vrienden, maar om de kwaliteit van een paar relaties.”

Hoe kunnen we andere mensen die zich eenzaam voelen het beste helpen?

„Het beste wat we kunnen doen is, denk ik, op een authentieke manier contact met hen leggen en proberen empathisch te zijn.”

U ontdekte dat jezelf aanpassen het tegenovergestelde is van er echt bij horen. Kunt u dat toelichten?

„Erbij horen is het aangeboren menselijk verlangen om onderdeel te zijn van iets wat groter is dan wij. Omdat die behoefte zo groot is, proberen we het vaak te verkrijgen door onszelf aan te passen of bevestiging te zoeken. Dat zijn niet alleen tweederangsvervangers van het erbij horen; het zijn ook vaak belemmeringen. Omdat er echt bij horen alleen tot stand kan komen wanneer we ons authentieke, imperfecte zelf aan de wereld laten zien, kan ons gevoel van verbondenheid nooit groter zijn dan ons niveau van zelfacceptatie.

Echte verbondenheid is niet passief. Het is niet het ”onderdeel zijn van” dat hoort bij lid zijn van een groep. Het is niet jezelf aanpassen of doen alsof omdat dat veiliger is. Het is een oefening die vereist dat we ons kwetsbaar opstellen, ons ongemakkelijk voelen en leren om in gezelschap te vertoeven zonder op te offeren wie we zijn. We willen ware verbondenheid, maar er is enorme moed voor nodig om bewust moeilijke momenten op te zoeken.”

Hoe moeten we sociale media volgens u inzetten om echt verbonden te blijven?

„Toen ik deze vraag begon te onderzoeken, bleek het antwoord ondubbelzinnig. Het werd duidelijk dat face-to-facecontact noodzakelijk is voor echte verbondenheid. Dat kwam niet alleen naar voren uit de deelnemersgegevens in mijn onderzoek – studies van over de hele wereld bevestigen die bevinding. Sociale media zijn geweldig om een community te ontwikkelen, maar voor echte verbondenheid, contact en empathie zijn ontmoetingen met echte mensen op een echte locatie in realtime noodzakelijk.”

In uw boek benadrukt u dat het belangrijk is om van onszelf te houden. Mensen die zichzelf erg leuk vinden, komen narcistisch over. Hoe houden we onze zelfliefde in balans?

„Als we geloven dat we niet de moeite waard zijn, leven we in angst en beschermen we onszelf door kwetsbaarheid te weren. Onze wapenrusting kan bestaan uit de poging anderen te beheersen, veroordelend te zijn of onthecht. Bewustwording van onze eigenwaarde is geen narcisme. Het onderwerp narcisme is voldoende tot het sociale bewustzijn doorgedrongen; de meeste mensen associëren het terecht met een gedragspatroon waarin grootsheid, een overheersende behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie een rol spelen. Wat bijna niemand begrijpt, is hoe deze diagnose is onderbouwd door schaamte en gebrek aan eigenwaarde. Dat betekent dat we het niet kunnen oplossen door mensen ‘op maat te snijden’ en hen eraan te herinneren dat ze tekortschieten en nietig zijn.

Schaamte is eerder de oorzaak van het gedrag; niet het medicijn. Ik vind het veel nuttiger om naar gedragspatronen te kijken door de bril van kwetsbaarheid. Als ik door die bril bijvoorbeeld naar narcisme kijk, zie ik de op schaamte gebaseerde angst om alledaags te zijn. Ik zie de angst om nooit buitengewoon genoeg te zijn om op te vallen, liefde waardig te zijn, erbij te horen, een doel na te streven. Door problemen simpelweg te vermenselijken, schijnt er soms een belangrijk licht op; een licht dat vaak uitgaat op het moment dat er een stigmatiserend label op wordt geplakt.”

U benadrukt in dezelfde passage dat we onszelf niet moeten verloochenen. Hoe interpreteert u de Bijbelse boodschap in Mattheüs 16:24: „Toen zei Jezus tot Zijn discipelen: Zo iemand achter Mij wil komen, die verloochene zichzelven, en neme zijn kruis op, en volge Mij”?

„Ik denk dat dit betekent dat elkaar liefhebben niet gemakkelijk zal zijn – het verlangt van ons dat we trouw blijven aan ons geloof en aan onze overtuigingen, zelfs als er consequenties aan verbonden zijn.”

Voelt u zich na het schrijven van dit boek nog weleens alleen?

„Natuurlijk voel ik me nog weleens eenzaam. Dat is menselijk. Ik denk niet dat we verbondenheid ooit onder de knie krijgen. Het enige wat we kunnen doen, is leren hoe we kunnen opkomen voor wat we geloven en dankbaar blijven voor de mensen in ons leven die niet ondanks onze onvolkomenheden en kwetsbaarheden, maar juist vanwege die eigenschappen van ons houden.”

Wat doet u op zulke eenzame momenten?

„Dan probeer ik de kleine kring van mensen om mij heen te bereiken en me opnieuw met hen te verbinden. Of soms ervaar ik, vreemd genoeg, eenzaamheid omdat ik me los voel van me mezelf. Dan heb ik juist meer tijd nodig om alleen te zijn. Ik probeer kortom gewoon aandacht te besteden aan hoe ik me voel en wat ik nodig heb.”

Boekgegevens

Verlangen naar verbinding, Brené Brown; uitg. Lev, Amsterdam, 2018; ISBN 978 94 0050 968 9; 208 blz.; € 18,99.