Israël is buitengewoon succesvol als het gaat om innovatie, ondernemerschap en start-ups. Dat is des te opvallender als we in aanmerking nemen dat het land slechts 9 miljoen inwoners telt, niet over natuurlijke hulpbronnen beschikt, en voor de helft uit woestijn bestaat. Israël heeft na Amerika en China de meeste Nasdaq-genoteerde bedrijven. Er zijn meer dan 6.000 start-ups actief in Israël; aanzienlijk meer dan in Nederland. Tussen 1999 en 2014 werden meer dan 10.000 nieuwe bedrijven gelanceerd, waarvan de helft nog steeds bestaat. Ieder jaar komen er zo’n 1000 start-ups bij.

De meeste van deze startups vinden we in Tel Aviv en omgeving, ook wel Silicon Wadi genoemd. De stad heeft de hoogste start-updichtheid ter wereld en staat op de zesde plaats van meest succesvolle start-upsteden. Spraakmakende start-ups zijn Fiverr (wereldwijd grootste online marktplaats voor freelance diensten), Mobileye (software voor zelfrijdende auto’s), Gigya (management platform voor bedrijven), Yotpo (e-commerce), Lemonade (verzekeringen), IronSource (tools voor app ontwikkelaars), SirinLabs (cybersecurity)… De lijst is eindeloos. Deze start-ups zijn vooral actief in sectoren als duurzame energie, waterhuishouding, gezondheid, levenswetenschappen, vervoer, kunstmatige intelligentie, financiële technologie, veiligheid en militaire technologie.

Waarom is Israël zo succesvol als start-upnatie? In mijn visie omdat het land een doorontwikkeld ecosysteem kent waarin alle wissels de goede kant op staan: toegang tot talent en kapitaal, een ondernemende overheid, een professionele ondersteuningsinfrastructuur, en vooral een ondernemende cultuur. Laten we deze basiskenmerken eens onder de loep nemen.

Talent is de belangrijkste grondstof voor start-ups. Israël heeft een hoogopgeleide bevolking met veel technici. Het land kent topuniversiteiten, die innovatie en praktische toepassing van kennis omarmen. Technion Israël Institute of Technology, Hebrew University of Jerusalem, Tel Aviv University en Ben-Gurion University zijn kweekvijvers voor start-uptalent. Universiteit en industrie werken hecht samen. Israël besteedt 4,3 procent van zijn bruto binnenlands product aan onderzoek en ontwikkeling, en is daarmee wereldwijd koploper. Onderwijs is goed voor 7,3 procent; een vijfde plek op de wereldwijde ranglijst.

Toegang tot kapitaal is essentieel voor een start-upeconomie. Ook dat is in Israël dik voor elkaar. In 2017 haalden Israëlische start-ups maar liefst 4,7 miljard dollar aan financiële middelen op. Alleen al in dat jaar scoorden vier start-ups (Houzz, Via, Skybox en Cybereason) 900 miljoen dollar aan investeringen. In datzelfde jaar werden 67 start-ups overgenomen voor een totaalbedrag van 7,3 miljard dollar. Jaarlijks investeren Amerikaanse geldschieters, onder andere uit Silicon Valley, vele honderden miljoenen in startende bedrijven in Israël.

Boycot

Maar ook Chinese, Koreaanse en Indiase investeerders vinden er hun weg. De kleine thuismarkt en de boycot door de Arabische buurlanden maakt dat Israëlische start-ups alleen kunnen overleven door te excelleren in het opschalen naar internationale markten. En daar slagen ze goed in. Dat verklaart hun gerichtheid op Europa, Amerika en Azië.

Israël heeft een uitstekende infrastructuur voor innovatieve bedrijven. Intel biedt werkgelegenheid aan meer dan 10.000 Israëli’s en nam onlangs Mobileye over voor 15 miljard dollar. Zo’n 300 internationale bedrijven hebben research en development-vestingen in Israël, waaronder Google, Apple, Samsung, Facebook, Microsoft en Alibaba. Deze vestigingen bedenken en ontwikkelen innovatieve ideeën. Het land kent vele incubators en accelerators. Dat zijn groeiversnellers die een start-up in een beschermde omgeving klaarstomen voor hun gang naar de markt. Ook Nederland presenteert zich in Israël, onder andere via het Israeli-Dutch Innovation Center.

De Israëlische overheid stimuleert ondernemerschap. Er zijn grootschalige technologieprogramma’s die het lanceren van start-ups bevorderen. Militaire belangen spelen daarbij een dominante rol. Het Israëlische leger is vanouds een broedplaats voor ondernemend talent en heeft vele start-ups voortgebracht. Het fungeert als een experimenteeromgeving voor nieuwe defensietechnologie.

Overlevingsdrang

Dan de laatste en misschien wel belangrijkste pilaar van het ecosysteem: Israël heeft een cultuur die kosmopolitisch, ondernemend en innovatief is. De specifieke wordingsgeschiedenis van het land en een vijandige omgeving hebben daar zeker mee te maken. Het is een land van immigranten dat in een permanente strijd van voortbestaan was en is verwikkeld. Een land dat eigenlijk zelf een start-up is. Aan het eind van de vorige eeuw kwamen ruim een miljoen Russische Joden naar Israël, waaronder een groot aantal technici, onderzoekers en ingenieurs. Deze alia heeft zeker effect gehad op de technologische opbloei, die ruwweg in dezelfde periode plaatsvond.

Het is een cultuur waarin waarden als doorzettingsvermogen, risicobeheersing, samenwerking, leiderschap, ondernemendheid en een praktische instelling belangrijk zijn; waarin creativiteit, faaltolerantie, ambitie en durf hoog in het vaandel staan. Die hebben veel Israëli’s in het leger meegekregen. Het zijn waarden die onontbeerlijk zijn voor scherp ondernemerschap. Voor overleven. Dat is het economische verhaal van Israël: ondernemen is overleven, overleven is ondernemen.

Zijn er ook zorgen? Zeker. De sterke groei van de technologiesector gaat gepaard met grotere inkomensverschillen en slaagt er niet in de orthodox-Joodse en Arabische gemeenschap daarin te laten delen.

Peter Ester is oud-hoogleraar Arbeidsmarktvraagstukken, voormalig lector Ondernemerschap, en senator voor de ChristenUnie.