De mislukking van de Slag om Arnhem heeft het succes van de andere onderdelen van operatie Market Garden vaak in de schaduw gesteld. In snel tempo hadden de geallieerden zich een weg gebaand vanaf de Belgische grens, over verscheidene grote rivieren heen, tot voorbij Nijmegen. Alleen de verovering van Arnhem mislukte -„een brug te ver”- en dat vertraagde de bevrijding van Noord-Nederland met zeven maanden.

De geallieerden wilden tijdens een snelle opmars een sprong over de rivieren maken, waardoor de Duitse verbindingen tussen West-Nederland en Duitsland zouden worden afgesneden. Vervolgens zouden ze Duitsland binnenvallen en het Ruhrgebied veroveren, waardoor de oorlog nog vóór Kerst 1944 beëindigd zou kunnen worden.

Tienduizend Britse parachutisten zetten tussen Ede en Arnhem voet aan de grond, terwijl zweefvliegtuigen zorgden voor de aanvoer van materieel. De landingsterreinen worden elk jaar bezocht door groepen veteranen, hun nazaten en andere geïnteresseerden. Tijdens de Battlefield Tours in de zomermaanden, georganiseerd door de Arnhemse VVV en het Oosterbeekse Airbornemuseum, worden de plaatsen aangedaan waar dagenlang een strijd op leven en dood woedde, voordat de overgebleven geallieerden zich moesten terugtrekken over de Rijn.

Kogelgaten
Het herinneringsparkje onder aan de Arnhemse Rijnbrug is maar klein. Plaquettes, een kanon, een brok steen van de grotendeels verwoeste Eusebiuskerk. „Sinds de methadonuitreik bij de brug verdween, wordt hier minder vernield”, zegt de VVV-gids. Zwart-wit gestreept ligt daar nu de drugsboot, een miljoenenproject waarmee Arnhem de drugsverslaafden wil helpen. De vrijheid bracht welvaart, met alle randverschijnselen van dien.

Het plantsoentje is vernoemd naar Jacob Groenewoud, een Zuid-Afrikaan die door de Duitsers werd doodgeschoten toen hij gegevens naar het geallieerde hoofdkwartier wilde doorbellen. Het plantsoen ligt in de schaduw van de nieuwe gebouwen die de verwoeste oudbouw, waarin de Britten zaten, vervingen. Een plaquette toont het oude stratenplan. In de pijlers van de brug zijn nog sporen van kogelgaten te vinden.

De VVV-dagtocht voert vanaf het NH Rijnhotel, waar ook hevig gevochten is, eerst -symbolisch- door de Nassaustraat en de Oranjestraat. De oprit van de Rijnbrug, die, naar de Britse kapitein, John Frostbrug is genoemd, begint op het Airborneplein. Daar staat een zuil met een simpele inscriptie: ”17 september 1944”. Uitleg overbodig.

Terugtocht
Organisatiefouten, haperingen in de opmars vanuit het zuiden en de onverwachte aanwezigheid van Duitse legergroepen maakten de Slag om Arnhem tot een hopeloze strijd. Toen de Gelderse hoofdstad moest worden opgegeven, concentreerde de strijd zich rond villa Hartenstein in Oosterbeek, het hoofdkwartier van generaal Urquhart. Steeds nauwer werden de geallieerden er in hun bruggenhoofd samengedrukt.

Hier is volgens opperbevelhebber Eisenhower „een der dapperste gevechten van deze oorlog” gestreden. Van schutting tot schutting en van kelder tot kelder moesten de strijders zich een weg banen. Beide partijen waren uitgeput van honger, dorst en slaap, maar de strijd ging dag en nacht door. Onophoudelijke granaatregens dwongen militair en burger zich schuil te houden in loopgraven en kelders. Overal lagen gesneuvelden.

In nacht van maandag 25 op dinsdag 26 september kwam het bevel aan de airbornes zich terug te trekken over de Rijn. Dwars door de bossen van de Hemelsche Berg trokken de troepen in de stromende regen naar het Benedendorp, waar zij langs witte linten door de uiterwaarden naar de rivier werden geleid. In door de geallieerde genie aangevoerde bootjes staken ze de Nederrijn over. Doordat de Duitsers een hevig kruisvuur over de rivier legden, kwamen ook daar nog velen om.

Onherkenbaar
In villa Hartenstein huist nu het Airbornemuseum. Bezoekers kunnen er een video bekijken. Op een maquette onder het scherm licht het terrein op dat de film toont. Het museum bevat tal van foto’s, wapens, uitrustingsstukken en diorama’s.

Er is een kans dat prins Charles bij de herdenking in september naar het museum komt. „Ik hoop het niet”, zegt directeur W. Boersma eerlijk. „De veiligheidsmaatregelen zijn dan zo absurd streng dat het voor andere belangstellenden belemmerend werkt.”

Even buiten Oosterbeek ligt de Airborne-begraafplaats. Vogels fluiten boven de stille graven. Eenvoudige witte stenen op het glooiende terrein vertellen het verhaal van de jonge levens die tijdens de hevige strijd werden afgesneden. Hier liggen 1754 gesneuvelden begraven en nog regelmatig worden tijdens bouw- of sloopwerkzaamheden lichaamsresten aangetroffen. Tien procent van de gesneuvelden was onherkenbaar verminkt. ”A soldier of the 1939-1945 war, known unto God” (”een soldaat uit de Tweede Wereldoorlog, bij God bekend”), vermeldt hun steen slechts. Met de huidige DNA-technieken zouden meer gesneuvelden geïdentificeerd kunnen worden, maar ze worden niet meer opgegraven. Soms staan er drie of vijf stenen dicht naast elkaar: daaronder liggen de bemanningsleden van een vliegtuig van wie de lichaamsresten niet per persoon onderscheiden konden worden.

Schoolkinderen uit de gemeente Renkum leggen elk jaar boeketten op de graven. Bij tal van herdenkingsactiviteiten worden jonge generaties bewust betrokken, zodat de lessen uit het verleden niet verloren gaan.

Meer informatie:
VVV Arnhem Plus, Willemsplein 8, Arnhem, tel. 0900-2024075, e-mail: info@vvvarnhemplus.nl en VVV Arnhem Plus.

Airbornemuseum, Utrechtseweg 232, Oosterbeek, tel. 026-3337710 en Airbornemuseum.

Naar de slagvelden
Dit jaar, zestig jaar na operatie Market Garden, organiseert VVV Arnhem Plus niet alleen Battlefield Tours voor groepen, maar ook voor individuele personen. Elke belangstellende kan zich aanmelden voor de dagtochten. De VVV-gids heet de deelnemers welkom bij het NH Rijnhotel, Onderlangs 10, Arnhem. Daarna volgt een rondrit per touringcar langs plaatsen waar de slag plaatshad, zoals de John Frostbrug, enkele landingsterreinen, de Airborne-begraafplaats en het geallieerde hoofdkwartier, waar nu het Airbornemuseum is gevestigd.

Er zijn twee verschillende excursies :
- De standaard Battlefield Tour op de dinsdagen 6, 13, 20 en 27 juli en 3, 10, 17, 24 en 31 augustus (13.30-16.00 uur). Kosten: 15 euro per persoon inclusief entree Airbornemuseum (kinderen t/m 15 jaar 2,50 euro korting).

• De uitgebreide Battlefield Tour (extra: bezoek aan hervormde kerk Oosterbeek-Laag, de oudste kerk van Nederland, destijds bekend als de Lonsdale Church) op 15, 17 en 18 september (14.00-17.30 uur). Kosten: 19,50 euro per persoon (kinderen t/m 15 jaar 2,50 euro korting).

Opgave tot drie werkdagen vooraf via telefoon of e-mail. Er is ook kaartverkoop vooraf bij de VVV. Bij de VVV is verder onder meer een 22 kilometer lange Airborne-fietsroute verkrijgbaar.

Een overnachting in het NH Rijnhotel, inclusief driegangendiner kost 90 euro per persoon. De Bilderberghotels Wolfheze en De Buunderkamp in Wolfheze en De Bilderberg in Oosterbeek bieden een arrangement met twee overnachtingen, één diner, één dag gebruik van hotelfiets met Battlefield Tour-fietsroute, lunch in Klein Hartensteyn naast het Airbornemuseum en gratis gebruik van zwembad voor 149,50 euro. Meer informatie over het arrangement: tel. 026-3399711 en De Bilderberg.

Airbornemuseum

In het Oosterbeekse Airbornemuseum is tot 1 november de expositie ”1944-2004, We will remember them, Herinneringen aan de Slag om Arnhem” te zien. Ze is geopend van maandag tot en met zaterdag van 10 tot 17 uur. Het museum ligt op 10 minuten loopafstand van NS-station Oosterbeek en is startpunt voor verscheidene wandel-, fiets- en autoroutes.

Het museum organiseert in juli en augustus elke woensdagmiddag om 14.00 uur een 5 kilometer lange Perimeter-wandeling van anderhalf uur. Een gids leidt deelnemers over een deel van het slagveld bij Oosterbeek, ten zuiden van Hartenstein. De tocht voert ook naar de hervormde kerk van Oosterbeek-Laag. Deelname is gratis en vooraf opgeven niet nodig. Iedere deelnemer ontvangt een reductiebon voor restaurant Schoonoord.

Verder organiseert het museum in oktober een vierdaagse Battlefield Tour naar de Ardennen.

Sinds 1947 heeft op de eerste zaterdag van september de zogenoemde Airborne-wandeltocht plaats, de grootste eendaagse wandelmars van West-Europa. De netto-opbrengst is voor oorlogsinvaliden en voor nabestaanden die onvoldoende financiële mogelijkheden hebben om de herdenking van de Slag om Arnhem bij te wonen. Er is keuze uit routes van 10, 15, 25, en 40 kilometer.