Jan Kijlstra ziet het al helemaal voor zich. „Door de muur loopt een gang. Die is heel geschikt om daarin een expositie voor de jeugd in te richten.” De amateurhistoricus uit Ede is initiatiefnemer en secretaris van de Stichting Educatiecentrum De Goudsberg, die de omstreden muur gaat beheren.

Doel van de stichting is „het geven van voorlichting en educatie over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en het voorspel daarvan in het algemeen, en de geschiedenis van de NSB als bron van nationalisme, extremisme, onverdraagzaamheid en antiparlementarisme in een democratisch politiek bestel in het bijzonder.”

Waar zou dat, meent Kijlstra, beter kunnen dan op de plek waar NSB-leider Mussert tussen 1936 en 1940 zijn toespraken hield op de landdagen van zijn beweging? „De NSB had haar hoofdkantoor in Utrecht; dat was een gewoon kantoorpand. In Lunteren staan de restanten van de enige uiting van wat je NSB-architectuur kunt noemen.”

Rijksmonument

Het monumentale complex van een bakstenen muur met podium en een komvormig voorterrein was onderdeel van een ”Nationaal Tehuis” dat de NSB op de Goudsberg inrichtte.

Na jarenlange politieke en maatschappelijke discussies maakte minister Van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap eind februari bekend dat het bouwwerk een rijksmonument wordt. Tegen dat voornemen zijn volgens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed geen officiële bezwaren ingediend, zodat de aanwijzing voor 1 juli definitief wordt.

Kijlstra is blij met de beschermde status. „De muur van Mussert maakt de historie tastbaar en zichtbaar. Dat werkt beter dan een bordje dat hier ooit die muur stond. Nu nationalisme en antisemitisme weer de kop opsteken, moeten we blijven vertellen wat er in de oorlog is gebeurd. Moslims worden soms net zo behandeld als de Joden toen. Met haat zaaien en bevolkingsgroepen uitsluiten, zoals de NSB deed, begint de ellende.”

De educatie vanuit de stichting zal vooral gericht zijn op leerlingen in het voortgezet onderwijs en de hoogste groepen van de basisscholen.

Educatieve fietsroutes

Kijlstra denkt ook aan educatieve fiets- en autoroutes. Vanaf hier, waar de wortels van de oorlogsperiode liggen, naar de Grebbeberg bij Rhenen, waar onze vrijheid is verdedigd, het Airborne Museum Hartenstein in Oosterbeek, waar met de Slag om Arnhem is geprobeerd onze vrijheid te herwinnen, en Wageningen, waar we in hotel De Wereld die vrijheid inderdaad terugkregen.”

Kijlstra verzekerde zich van de steun van gerenommeerde bestuursleden als voorzitter Karel Loeff, directeur van monumentenorganisatie Bond Heemschut, journalist Ad van Liempt van het NOS-televisieprogramma Andere Tijden en René van Heijningen, medewerker van NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en auteur van een boek over de muur. „Het bestuur is bewust breed samengesteld”, zegt de secretaris. „De muur als waarschuwingsmonument is niet iets van Lunteren en Ede alleen. De NSB was een landelijke beweging.”

Erfpachtconstructie

Het bouwwerk, dat bijna vijf hectare beslaat, behoort nog tot recreatiepark De Goudsberg. Eigenaar Roderick Zoons en diens adviseur, Ronald Busser, zijn ook bestuursleden.

De komende tijd wordt beslist hoe de muur aan de stichting wordt overgedragen. „Een erfpachtconstructie ligt voor de hand”, aldus Busser.

Na de aanwijzing als rijksmonument wordt de muur opgeknapt en gereed gemaakt voor de educatieve functie. Kijlstra: „Als het lukt met de financiën, kan het over drie à vier jaar zover zijn.”