Het aantal burgerdoden door de strijd in Afghanistan is „schrikbarend hoog” en aanslagen zijn „aan de orde van de dag.” In ferme bewoordingen schetsen tien organisaties de situatie in het land. Daaronder zijn Amnesty International, Defence for Children, Inlia, Kerk in Actie en VluchtelingenWerk. Deze week startten ze een landelijke actiemaand tegen uitzettingen naar Afghanistan. Een onlinepetitie is inmiddels ruim 42.000 keer ondertekend. Eind mei wordt deze aan de Tweede Kamer overhandigd.

Volgens cijfers van de Dienst Terugkeer en Vertrek werden in 2016 en 2017 respectievelijk dertig en zeventig personen gedwongen uitgezet naar Afghanistan. Tot en met maart dit jaar ging het om minder dan vijf personen.

Op grond van het geldende landenbeleid Afghanistan zijn mensen uit sommige regio’s en mensen behorend tot een aantal groepen uitgezonderd van terugkeer, zegt een woordvoerder van het ministerie van Justitie. „Daarnaast geldt dat bij iedere beoordeling van een verzoek altijd gekeken wordt in welke mate iemand hier individueel bescherming behoeft. Als de IND op basis van de beschikbare informatie tot de conclusie komt dat iemand niet in aanmerking komt voor asiel, is vertrek aan de orde.”

Lees ook

Afghaans christelijk gezin haalt opgelucht adem na afblazen uitzetting

Woordvoerder Yara Boff Tonella van Amnesty International maakt zich grote zorgen om uitgeprocedeerde Afghanen voor wie de komende tijd uitzetting dreigt.„Sommige groepen, zoals homo’s en christenen, lopen extra gevaar, maar wij vinden dat geen enkele Afghaan mag worden uitgezet. Iedereen loopt het risico slachtoffer te worden van mensenrechtenschendingen.”

Raad van State

„De algemene veiligheidssituatie in Afghanistan is zorgelijk en in sommige provincies verder verslechterd”, erkende de Raad van State eind maart in de zaak van een afgewezen asielzoeker. „Maar dat betekent niet dat sprake is van een zodanige uitzonderlijke situatie dat een burger die geen band heeft met de strijdende partijen in Afghanistan, niet naar het land kan terugkeren.”

Die uitspraak heeft de actievoerende organisaties verbaasd, zegt Boff Tonella. „De feiten liegen er niet om. Sla een krant open of luister naar een nieuwsuitzending en je hoort van een aanslag. Voor ons is het klip-en-klaar dat het in Afghanistan onveilig is, geen enkele regio uitgezonderd.”

Dit laat onverlet dat er nog steeds Afghanen –zowel singles als gezinnen– zijn die vanuit Nederland vrijwillig terugkeren met ondersteuning van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). In 2016 en 2017 ging het om respectievelijk 110 en 72 personen. De eerste vier maanden van dit jaar begeleidde de IOM tien Afghanen bij vrijwillige terugkeer.

Afghanen die besluiten terug te gaan, maken hun eigen afweging, zegt Eva Koornstra, manager vrijwillige terugkeer bij de IOM. „In de winter zijn er in Afghanistan vaak minder aanslagen, al zijn er afgelopen winter wel een paar geweest. In het voorjaar en de zomer ligt het aantal vaak hoger, blijkt uit voorgaande jaren. Mensen nemen dat in ogenschouw bij hun beslissing om terug te keren, maar beseffen tegelijk dat de situatie in Nederland ook niet altijd rooskleurig is als je op straat dreigt te belanden na afwijzing van een asielaanvraag.”

Bij aankomst in Kabul worden de Afghanen ter plekke door IOM-medewerkers geïnformeerd over de huidige situatie in het land, „zodat ze weten waar ze alert op moeten zijn en naar welke plekken ze beter niet toe kunnen gaan. Vaak hebben ze zelf ook al een goed beeld van de situatie en mogelijke risico’s door contacten met familie of vrienden.”

Herintegratie

Ondersteuning door IOM-medewerkers ter plaatse is een voorwaarde bij terugkeer via deze organisatie, zegt Koornstra. „Terugkeer naar Syrië en Libië is tijdelijk opgeschort omdat we daar geen begeleiding bij aankomst en tijdens de herintegratie kunnen bieden.”

In Afghanistan biedt de IOM terugkeerders maximaal een jaar ondersteuning bij herintegratie, gericht op onder meer het vinden van huisvesting en werk. Per volwassene is 1800 euro beschikbaar, per kind 2500 euro. Daarvan krijgen mensen maximaal 300 euro contant. De rest kan in natura worden besteed, bijvoorbeeld voor een opleiding of het opzetten van een bedrijfje.

Taliban

„Ik kan de beweegredenen van mensen die besluiten terug te keren naar Afghanistan niet beoordelen”, zegt Boff Tonella van Amnesty International. „Je kunt je wel afvragen hoe vrijwillig hun keuze is, gezien de onzekere situatie waarin ze verkeren als ze uitgeprocedeerd zijn.”

In oktober bracht Amnesty een rapport uit over asielzoekers die vanuit onder meer Nederland waren uitgezet naar Afghanistan. „We hebben verschillende mensen gevolgd. Onder hen was een jongen die zegt dat hij homo is. Hij verbergt zijn seksuele oriëntatie en leeft in grote onzekerheid. Een ander vluchtte op 15-jarige leeftijd omdat hij niet voor de taliban wilde strijden. Toen hij 18 was werd hij teruggestuurd, en hij is nu heel bang te worden geronseld door de taliban. Als je dan weigert mee te werken, loopt je leven gevaar.”

Stichting Gave heeft haar naam niet verbonden aan de actie tegen uitzettingen naar Afghanistan. Dat heeft te maken met het beleid van de organisatie om „niet allerlei petities te ondersteunen”, zegt hoofd beleidszaken Marco Vos. Hij staat wel positief tegenover de oproep om geen Afghanen terug te sturen. „De situatie in het land is schrijnend en terugkeer is enorm moeilijk. Dat geldt zeker voor christenvluchtelingen, die wij specifiek ondersteunen.”