Lesgeven in een combinatie van meerdere jaargroepen doet een bovengemiddeld beroep op de didactische vaardigheden van de leraren, vooral als het gaat om de organisatie en afstemming van het onderwijs, stelde de inspectie deze maand in het rapport ”De staat van het onderwijs 2018”. En dat pakt vaak niet goed uit: de kwaliteit van de uitleg is in combinatiegroepen vaak minder dan in een homogene klas. De werksfeer laat ook te wensen over, evenals de betrokkenheid van de leerlingen.

Leraren van combinatiegroepen moeten in dezelfde hoeveelheid onderwijstijd hun onderwijs afstemmen op grotere verschillen tussen leerlingen dan leraren in een homogene groep. Blijkbaar weet een deel van de leraren de lessen nog niet zodanig te organiseren dat, binnen de beschikbare onderwijstijd, de afstemming van de instructie en verwerking de te verwachten kwaliteit heeft, stelt de inspectie.

Sociaal klimaat

„Ik zie in combinatiegroepen juist heel mooie dingen gebeuren”, zei G. van de Waerdt van Driestar onderwijsadvies maandagmorgen. Zelf deed hij er ooit als leerkracht ervaring mee op. „Scholen zien er vaak tegen op om combinatieklassen te moeten vormen, alsof het een soort zwaard van Damocles is. Zo dacht ik er zelf ook over, maar het viel erg mee.”

Van de Waerdt –inmiddels twaalf jaar onderwijsadviseur– ziet nu „meer kansen dan bedreigingen. Ik zie in combinatiegroepen vaak een sociaal klimaat, waarin kinderen verantwoordelijkheid dragen en elkaar helpen.”

De kwaliteit van een combinatiegroep staat of valt met de houding van de leerkracht, zegt Van de Waerdt. „Het is een valkuil voor leerkrachten om een leerling te veel in zijn onderwijsbehoefte te willen bedienen, waardoor het kind een te afwachtende houding aanneemt. Kinderen kunnen heel veel zelf. Het is een vaardigheid voor leraren om vertrouwen in kinderen te stellen en een klas zo te organiseren dat die zelfwerkzaamheid tot ontplooiing komt. In een combinatieklas worden ze wel gedwongen om leerlingen verantwoordelijkheid te geven.”

Differentiëren kan juist in een combinatieklas op een mooie manier, zegt Van de Waerdt. „Mits er een positief klimaat is, de klas niet te groot is en er niet te veel kinderen met een bewezen specifieke onderwijsbehoefte in zitten.”

Zelfstandigheid

Verwacht wordt dat het aantal combinatiegroepen toeneemt doordat scholen hun leerlingenaantal zien krimpen. Onderwijskenniscentrum Heutink voor thuis stelt dat uit diverse onderzoeken is gebleken dat kinderen in een combinatiegroep niet slechter af zijn dan in een homogene klas. „Combinatiegroepen zijn niet nadelig voor de ontwikkeling van een kind. Leerlingen in een combinatiegroep leren net zo veel als andere kinderen. Ook lijdt het welbevinden van kinderen niet onder een combinatiegroep.” De kinderen leren er van elkaar en kunnen „over het algemeen erg goed zelfstandig en geconcentreerd werken.”

Dat moet wel goed worden georganiseerd. Lesgeven aan een combinatiegroep vergt dan ook veel van de meester of juf, stelt het centrum, dat een Zwitserse pedagoog citeert: „Zo nu en dan lijkt de leerkracht in de combinatieklas op een organist die tegelijkertijd ook nog de dirigent is.”