De Amerikaanse hoogleraar David Rieff schreef in 2011 een indrukwekkend artikel over genocides sinds de Tweede Wereldoorlog. Hij schrijft daarin: „Sinds 1945 heeft de uitspraak „nooit meer” in wezen betekend: „In de jaren veertig zullen de Duitsers nooit meer Joden doden in Europa””.

Het is een cynische constatering, maar de waarheid ervan valt moeilijk te ontkennen. Net zomin als volkenmoord, verdween na 1945 het antisemitisme.

Met name de situatie van Joden in Frankrijk trekt de laatste jaren veel aandacht. Het land rouwde vorige maand nog om de dood van de hoogbejaarde Holocaustoverlevende Mireille Knoll, die doorboord met messteken in haar uitgebrande flat in Parijs werd aangetroffen. De Franse politie vermoedt antisemitische motieven, hoewel daar nog geen nadrukkelijk bewijs voor is gevonden.

Na de aanslagen in Parijs in 2015 riep de Israëlische premier Benjamin Netanyahu Franse Joden openlijk op hun koffers te pakken. Duizenden Franse Joden vestigden zich de laatste jaren inderdaad in Israël, deels vanuit gevoelens van onveiligheid in Frankrijk.

Het beeld zou zomaar kunnen ontstaan dat Frankrijk antisemitischer is dan andere Europese landen. Dat klopt echter niet zonder meer. Het is waar dat Frankrijk een lange antisemitische traditie kent, die eind 19e eeuw bijvoorbeeld sterk uitkwam in publicaties als La France Juive van Édouard Drumont. Anti-Joodse uitingen kwamen zowel van links (Joden zijn kapitalisten) als van rechts (Joden zijn geen ‘echte’ Fransen). Een dieptepunt vormde het met de Duitsers collaborerende Vichyregime tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Na de oorlog staken antisemitische uitingen met name vanaf de jaren zeventig weer de kop op, mede ingegeven door linkse kritiek op de staat Israël. Daarnaast kwam met de instroom van Noord-Afrikanen een nieuw soort, islamitisch en pro-Palestijns gemotiveerd, antisemitisme op.

Met die laatste vorm van antisemitisme heeft Frankrijk nu voornamelijk te kampen. Over de gehele linie genomen is het huidige Frankrijk echter niet antisemitischer dan andere Europese landen. Uit een onderzoek van het Amerikaanse bureau Pew uit 2016 blijkt dat 10 procent van de Fransen negatieve gevoelens ten opzichte van Joden koestert. Dat is een fors percentage en ook beduidend hoger dan in Nederland (4 procent). Tegelijk ligt het onder het gemiddelde van 16 procent voor heel Europa. Het zijn met name de Oost- en Zuid-Europese landen waar sterk negatieve gevoelens ten opzichte van Joden leven.

Cijfers van de Franse overheidsorganisatie tegen racisme en antisemitisme, Dilcrah, laten bovendien geen sterke toename van het aantal antisemitische aanvallen in de laatste jaren zien. Over het jaar 2017 constateerde de instelling zelfs een afname van 7,2 procent: van 335 antisemitische incidenten in 2016 naar 311.

Dat doet echter niets af aan het feit dat Joden zich in bepaalde wijken van grote steden niet zonder risico’s kunnen vertonen. De Holocaust is op sommige scholen nauwelijks bespreekbaar. Daar ligt voor de Franse autoriteiten nog veel werk.