Dat was de boodschap van prof. dr. Hans Boutellier donderdag tijdens een avond van het Veritas Forum aan de VU Amsterdam.

De debatavond, georganiseerd in samenwerking met de Stichting voor Christelijke Filosofie, had als thema ”Gedraag je! Normen en waarden in een onbegrensde samenleving”.

Prof. Boutellier, hoogleraar veiligheid en veerkracht aan de VU en directeur van het Verweij-Jonker Instituut, citeerde zijn rooms-katholieke vader, die met de Russische schrijver Dostojevski meende dat een samenleving zonder God een „zootje” zou worden. Hij verwees echter naar zijn eigen boek uit 2015, ”Het seculiere experiment. Hoe we van God los gingen samenleven”. Daarin toont hij aan dat de Nederlandse maatschappij na de jaren 60, toen het christelijk geloof geleidelijk verdween, niet veranderde in een morele chaos.

„Integendeel, want in de huidige seculiere samenleving heerst goede sociale orde, rust en vooral veiligheid, ondanks het feit dat de publieke moraal niet meer is gebaseerd op een christelijke geloofsovertuiging maar ontstond op pragmatische wijze via een wederzijdse toestemming”, zo betoogde de hoogleraar. Hij vindt wel dat de „overtrokken aandacht voor veiligheid, die zelfs obsessieve vormen aanneemt, dezelfde rol blijkt te spelen als het christelijk geloof vroeger.”

Prof. Boutellier constateerde dat de seculiere maatschappij „geen amorele maar eerder een hypermorele samenleving” is geworden. Vrije mensen bepalen in een door en door pragmatisch proces naar welke interne normen zij wensen te leven. Volgens de hoogleraar is het pragmatisme dusdanig kenmerkend voor de huidige maatschappij, dat de regeringsvorm gerust een „pragmacratie” kan worden genoemd.

Hij verwees naar de beweging van #MeToo en naar talkshows als Pauw en Eva Jinek, waarin massa’s tv-kijkers de morele meetlat wordt voorgehouden. Uit de populariteit van zulke programma’s blijkt volgens hem dat Nederlanders toch op zoek zijn naar zingeving. Hij noemde de rituelen rond de terugkeer van de lichamen van de slachtoffers van de ramp met de MH17. „Dat was zo’n moment van hypermoraliteit.”

Onbehagen

Prof. dr. Jan Hoogland, universitair docent bestuurswetenschappen aan de VU en bijzonder hoogleraar vanwege de Stichting voor Christelijke Filosofie aan de Universiteit Twente, deelde de mening van prof. Boutellier dat het geen chaos werd toen de rol van God in de maatschappij afnam. Toch signaleerde hij een paradox: „De mate van veiligheid, welvaart en gezondheid is nog nooit zo hoog geweest. Desondanks wordt deze seculiere samenleving geplaagd door gevoelens van onbehagen. Het pragmatisme blijkt ook niet in staat het vluchtelingenvraagstuk op te lossen.”

Volgens de hoogleraar dient er in een samenleving wel een draagvlak voor een gedeelde moraal te zijn.