Het lidmaatschap van Turkije is voor de EU de brug tussen het Westen en de moslimwereld, zei de Amerikaanse president. „Met Turkije erbij bewijst de EU dat Europa niet het exclusieve gezelschap van één enkele religie is.”

Bush verwees naar de „kunstmatige grens” van het IJzeren Gordijn, die vijftien jaar geleden verdween. „En nu heeft dit continent de gelegenheid om een andere kunstmatige scheiding te laten verdwijnen, door Turkije in de Europese toekomst op te nemen.”

Bush’ toespraak op de oever van de Bosporus was alleen voor genodigden toegankelijk, maar werd rechtstreeks via CNN en BBC op televisie uitgezonden. Op de achtergrond was niet alleen de oude Ortaköy-moskee te zien, maar ook de grote Bosporus-brug, die Europa en Azië verbindt. Turkije ligt in Azië, en dat is voor velen reden om tegen Turkse toetreding tot de EU te zijn.

Al eerder zorgde Bush’ opvatting over de Turkije voor spanningen op de NAVO-top. De Franse president Chirac toonde zich verontwaardigd dat zijn Amerikaanse collega zich met Europese zaken bemoeit. Dat is net zo ongepast, meende Chirac, als „wanneer ik de relatie van Amerika met Mexico zou voorschrijven.”

Bush stelde Turkije als voorbeeld voor democratieën in het Midden-Oosten. „Turkije heeft het antwoord dat volken uit alle culturen en windstreken hebben gevonden: Als gerechtigheid het doel is, is democratie het antwoord”, aldus de Amerikaanse president. „Democratie leidt tot gerechtigheid binnen het volk en de voortgang van democratie leidt tot meer veiligheid tussen de volken.”

Bush gelooft dat deze vrijheid de toekomst is voor het hele Midden-Oosten, „want ik geloof dat vrijheid de toekomst van de hele mensheid is. En het ideaal van democratie is zowel krachtig als geliefd in het Midden-Oosten. Peilingen in Arabische landen tonen een brede steun voor representatief bestuur en persoonlijke vrijheid.”

Bush verwees hierbij ook naar Turkijes buurland. „De opkomst van democratie in Irak brengt hoopt naar de hervormers in het Midden-Oosten. Het zendt ook een heel andere boodschap naar (de Iraanse hoofdstad, red.) Teheran en (de Syrische hoofdstad, red.) Damascus.”

Democratie maakt het niet noodzakelijk om het geloof af te zweren, aldus Bush. „Geen democratie kan het toestaan dat religieuze mensen hun eigen visie van volmaaktheid afdwingen op anderen, want dit nodigt uit tot wreedheid en arrogantie die vreemd zijn aan elk geloof. Elke democratie wordt sterker als godsdienstige mensen oprecht gedrag laten zien, zoals gezinswaarden, respect voor de rechtsstaat en mededogen met de zwakken. Democratieën moeten de deelname van gelovigen niet vrezen, maar verwelkomen.”

Bush wees op het gevaar van het islamitisch fundamentalisme, dat volgens hem geen hoop biedt, maar „vrees en leugens.” „Fundamentalistische uitspraken zijn gevaarlijk en iedere religieuze traditie onwaardig. Wat onze culturele verschillen ook zijn, laat er respect en vrede zijn in het huis van Abraham.”