De Eben-Haëzerkerk is een eenvoudig kerkgebouw aan de rand van het Drentse Nieuwlande. Het ruime parkeerterrein wordt omringd door landelijk gebied, met bosschages in de verte. Het complex bestaat uit twee gedeelten. Het achterste stuk is in 1975 aangebouwd, blijkbaar tijdens een bloeitijd van de toenmalige gereformeerde kerk. Het heeft een zaal die meer dan honderd mensen kan bevatten. De voorkant van het kerkgebouw telt drie grote, hoge ramen en twee kleine, ronde ramen. Een hoge stoep leidt naar de voordeur. Daarboven is een steen in de muur gemetseld met de woorden ”Eben Haëzer”.

Verzetstrijder

„Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen.” Die woorden beamen de drie ouderlingen-kerkvoogd, F. Dekker, A. Mol en G. R. Mol, van harte. Nadat ze jaren in een schoolgebouw in Nieuwlande hun zondagse kerkdiensten gehouden hebben, konden ze onlangs deze kerk in gebruik nemen. De kerk van Johannes Post, zoals die wel genoemd wordt. In de Tweede Wereldoorlog woonde de bekende verzetsstrijder in dit dorp en ging hij naar deze kerk. Vorig jaar verlieten de gereformeerden het gebouw om naar Hollandscheveld te gaan. „Wij maken nu de omgekeerde beweging”, zegt G. R. Mol.

Er was nog even sprake van dat Stichting De Duikelaar, die er een oorlogsmuseum wilde vestigen, de kerk zou kopen. Mol: „We hebben bijna veertien jaar in het schoolgebouw gekerkt en keken al langer uit naar een gebouw van samenkomst. We hebben ons oog laten vallen op bedrijfspanden, op nieuwbouw en ook op deze kerk. In 2014 ontstonden de eerste contacten met de gereformeerde kerkenraad.”

Hoogste bieder

De besprekingen verliepen in een goede sfeer, aldus Mol. „De gereformeerde kerkenraad had graag dat het gebouw dienst zou blijven doen als kerk. Vorig jaar raakte de verkoop in een stroomversnelling. Vanaf april werden er geen diensten meer in de kerk gehouden en spoedig daarna stond het gebouw te koop. Wij waren niet de enige geïnteresseerde partij. Gelukkig waren wij de hoogste bieder, zo bleek achteraf.”

De contacten met Stichting De Duikelaar zijn goed, zegt Mol. „De stichting krijgt een museum in een schoollokaal in het dorp. Men wil ook met groepen de historische plekken in de omgeving bezichtigen en daarbij hoort natuurlijk ook de kerk. Men heeft ons gevraagd of het mogelijk is om de kerk dan open te stellen. Dat is natuurlijk geen probleem.”

Dekker benadrukt dat de kerkenraad positief staat ten opzichte van het verzet in de Tweede Wereldoorlog en zeker ook ten opzichte van Johannes Post. Er zullen echter vanuit de hersteld hervormde gemeente geen rondleidingen worden georganiseerd in de kerk. „Daar kunnen we niet aan beginnen. Bovendien zaten er niet alleen onderduikers in deze kerk, maar ook in het dorp Nieuwlande en in de omgeving.”

Kerkzaal

Op naar de kerkzaal. Er staan roodgeverfde banken, ook op de galerij, met 300 zitplaatsen in totaal. De kerk is groot genoeg voor de gemeente met gemiddeld honderd zondagse kerkgangers, die uit de wijde omgeving komen. „We hebben nog niets verbouwd”, zegt Dekker. „Zo rijk zijn we niet.”

De knielbank en de doopvont zijn meegekomen uit de school. „Ze hebben emotionele waarde voor ons”, licht A. Mol toe. „Dat is ook het geval met de lessenaar in de grote zaal. Die deed in de school dienst als kansel.”

De preekstoel staat onder het orgel van de firma Valcks & Van Kouteren & Co uit Rotterdam. „En ónder de preekstoel zaten in de oorlog de onderduikers die het blad De Duikelaar maakten.”

Verzet in Tweede Wereldoorlog

Amateurhistoricus Jan van der Sleen uit Nieuwlande zei vorig jaar in het Reformatorisch Dagblad dat de gereformeerde kerk in Nieuwlande tijdens de Tweede Wereldoorlog „de ziel van het verzet” in de nabije omgeving was. Hij wees erop dat ds. Frits Slomp, de latere leider van de Landelijke Onderduikorganisatie, hier voor de oorlog predikant was en de mensen bewust maakte van het gevaar van het nazisme. Johannes Post, die lid was van deze kerk, was een van de leiders van de Landelijke Knokploegen. In deze omgeving vonden naar schatting enkele honderden Joodse onderduikers onderdak. Enkelen vonden een schuilplaats in de kerk, onder de kerkvloer. Het dorp Nieuwlande kreeg van het Holocaustinstituut Yad Vashem de onderscheiding ”rechtvaardige onder de volken”.