Op de vraag of je Bach ook zou kunnen uitvoeren in een kerkdienst, gaf klavecinist Gustav Leonhardt ooit het antwoord: „Oh nee, je mag esthetiek absoluut niet mengen met religie! Dat is een vorm van heiligschennis!” Leonhardt, in dit boek geciteerd, vond de muziek van Bach té rijk en ze stond binnen de kerkdienst de pure liturgie alleen maar in de weg.

Terwijl het in de Matthäus Passion vooral gaat om het lijden en sterven van de mens Jezus, valt het accent in de Johannes op Zijn koningschap. Je hoort dat al meteen in het openingskoor, waar alle nadruk valt op ”Herr, unser Herrscher”. Zowel in de evangelietekst als in de commentariërende aria’s is dit de centrale gedachte. Daarom ligt hier veel minder dan in de Matthäus nadruk op de treurnis over het lijden, maar juist veel meer op de verlossing die Christus door Zijn lijden en sterven heeft teweeggebracht.

Na een degelijke inleiding door de samenstellers over ontstaan, versies, tekst en de plaats van het stuk in Bachs oeuvre, krijgt elk deel van de Johannes Passion een apart hoofdstuk(je). Daarin geven een of meer dirigenten, musici of zangers commentaar op het besproken fragment en brengen ze de lezer op de hoogte van hun interpretatie en technische problemen die zich daarbij voordoen. Dat geeft natuurlijk doublures in het boek. Echter, door de verschillende achtergrond van waaruit deze ervaringsdeskundigen op het werk betrokken zijn stoort dit niet. Het grote voordeel is namelijk dat je als lezer door zo veel afwisseling in benadering geen moment de neiging krijgt het boek weg te leggen. Neem alleen al de verschillende manieren waarop de auteurs in aanraking zijn gekomen met Bachs passiemuziek.

Opvallend is dat ze allemaal een zekere huiver tonen voor speculaties en zich beperken tot aanwijsbare bijzonderheden in tekst en muziek. Dus geen rekensommen en bijbehorende getallensymboliek, waar sommigen zo dol op zijn, maar die aan het luistergenot niets toevoegen. Over de theologische opvattingen van verschillende deskundigen heb ik soms mijn wenkbrauwen gefronst, maar interessant zijn ze zeker. Op de vraag die binnen de gereformeerde gezindte nogal eens gesteld wordt, of een „ongelovige” zanger wel in staat is deze muziek op de „goede manier” uit te voeren wordt hier niet ingegaan. Wanneer je echter leest hoe intensief dirigenten en musici zich verdiept hebben in tekst en muziek, wordt duidelijk wat er voor een verantwoordde uitvoering van een werk als dit komt kijken.

Deze mooi verzorgde uitgave zou bij elke Bachliefhebber in de kast moeten staan. Zonder meer verhelderend en betrokken geschreven!

Boekgegevens

De Johannes-Passion. Waarom Bachs kleine passie minstens zo mooi is als de Matthäus, Mischa Spel en Floris Don; uitg. Meulenhof, Amsterdam, 2018; ISBN 978-90-290-9176-3; 191 blz.; € 19,99.