Sommige uitvindingen in de medische sector trekken veel aandacht, zoals de mogelijkheid om een compleet kunsthart te maken met een 3D-printer, of een robot die assisteert bij nauwkeurige staaroperaties.

Intussen kijkt niemand meer op van een smartphone die stappen telt of een polshorloge dat de hartslag meet. Toch zijn het juist die ogenschijnlijk eenvoudige apparaten die een grote verandering in de gezondheidszorg teweeg kunnen brengen. De patiënt brengt zijn eigen data mee en helpt daarmee de arts bij de diagnose.

Tot nu toe zijn die mogelijkheden beperkt. Beperkt, omdat de data alleen verzameld worden door horloges, armbanden en smartphones en omdat die meestal alleen sensoren hebben om beweging, hartslag en slaapritme te meten. Daar staat tegenover dat ze relatief goedkoop zijn en dat nieuwe toepassingen gebruik kunnen maken van bestaande systemen, zoals de smartphone. Op technologiebeurzen zoals de CES in Las Vegas, in januari, en het Mobile World Congress in Barcelona vorige maand, is te zien hoe snel de veranderingen gaan.

Sokken

Een opvallend voorbeeld is de sensor die de lichaamstemperatuur van de huid meet en die verwerkt is in de kleding. Het bedrijf Siren verwerkte zulke temperatuursensoren in de voetzool van een sok, speciaal bedoeld voor diabetespatiënten. Een veelvoorkomende complicatie bij diabetes is dat een patiënt te laat ontdekt dat zich een wond ontwikkelt aan de voet. Dat komt door beschadiging van zenuwen waardoor de voeten ongevoelig raken. De wonden genezen moeizaam en in ernstige gevallen moeten delen van de voet of zelfs het hele onderbeen geamputeerd worden.

Andrew Chang van Siren vertelt hoe de sok werkt: „Deze sokken meten bij elke voet op zes plaatsen de temperatuur. De gegevens komen bij elkaar in een zender ter hoogte van de enkel. Die stuurt de informatie via Bluetooth door naar de smartphone.”

Is er sprake van een dreigende voetwond, dan kan de temperatuur een week van tevoren plaatselijk wel 2 graden hoger zijn. Het was allang bekend dat patiënten die met speciale apparatuur de temperatuur van hun voet controleren een drie keer kleinere kans op voetwonden hebben. Maar die controle is omslachtig en de Siren-sokken meten gedurende de hele dag.

Chang: „Alleen als er een significant verschil is bij een van de voelers, krijgt de patiënt een seintje zodat hij tijdig een arts kan raadplegen. De sokken kunnen gewoon in de wasmachine en de droger, hoeven niet opgeladen te worden, gaan zes maanden mee en kosten 20 euro per paar.”

Intussen bestaan er ook sensoren die de glucosespiegel kunnen meten in het bloed, vlak onder de huid. Diabetespatiënten hoeven daarvoor niet langer dagelijks bloed te prikken in hun vinger. De sensor wordt met een pleister op de huid geplakt en de bijbehorende zender stuurt de waarden regelmatig naar de smartphone. Het systeem geeft een melding als de bloedglucosewaarde te hoog of te laag is en kan desgewenst ook een ander alarmeren of een insulinepompje bedienen.

Handschoen

Bewegingssensoren zijn uiterst geschikt bij training en revalidatie, bijvoorbeeld na een herseninfarct. Het Zuid-Koreaanse bedrijf Rapael toonde een lichtgewicht handschoen die de beweging en positie van elke vinger en de pols registreert. De bijbehorende app geeft aan welke oefeningen de drager van de handschoen moet doen en brengt de vordering daarvan in kaart voor de behandelaar. De combinatie van de oefeningen in een app en de handschoen leidt tot een significant beter herstel dan de traditionele therapie.

Apneu

Een ander voorbeeld van zo’n slimme sensor is de voeler die de zuurstofverzadiging in het bloed meet. Iedereen kent de ‘knijper’ op de vinger en er bestaan al armbanden waarin zo’n oximeter verwerkt is. Het Franse bedrijf Leti combineert deze sensor met een voeler voor de hartslag en metingen van de huidweerstand.

Volgens Alexandre Thermet, die de armband ontwikkelde, kan de drager hiermee vaststellen of hij apneu heeft. „Normaal gesproken moet je daarvoor een nacht in het ziekenhuis blijven, maar nu hoef je alleen een nacht deze armband te dragen. De sensoren meten exact het ritme van de ademhaling, zien of de zuurstofverzadiging daalt en stellen vast of de persoon stress heeft. Door die gegevens te combineren, kan het systeem vaststellen of er sprake is van apneu. Het is heel comfortabel, veel goedkoper dan een ziekenhuisnacht en je hebt niet te maken met wachttijden.”

Volgens Thermet gaat de armband circa 50 euro kosten. Zijn bedrijf onderzoekt inmiddels of de sensoren ook geschikt zijn om andere ziekten op te sporen, zoals astma, epilepsie, hoogteziekte, uitdroging en COPD.

Hoewel sensoren steeds kleiner en nauwkeuriger worden, blijven ze relatief onbetrouwbaar. Volgens David Rhew, hoofd van de afdeling gezondheidszorg van Samsung, is dat niet zo erg als je de beperkingen ervan maar onderkent.

Rhew vertelde over zijn ervaring tijdens de vlucht naar Las Vegas. „In het vliegtuig kwam iemand uit het toilet, werd onwel en raakte buiten bewustzijn. Hij lag in een moeilijk bereikbare positie en ik kon zijn hartslag niet goed waarnemen. Ik heb hem mijn smartwatch omgedaan en zag dat zijn hartslag 70 was. Zo’n meting is niet 100 procent nauwkeurig, maar ik wist in elk geval dat zijn hart regelmatig klopte en dat het ritme geen 20 en geen 300 was. Dus heb ik tegen de piloot gezegd dat we geen noodlanding hoefden te maken.”

Slimme pil

Intussen bestaan er ook sensoren die nog veel onopvallender werken dan via een sok of een armband. Het Amerikaanse bedrijf Proteus heeft een tablet ontworpen met een ingebouwde sensor. Daarmee kunnen de patiënt en de arts zien of het medicijn daadwerkelijk ingenomen is.

De tablet is in de VS toegelaten voor het middel aripiprazole, onder meer gebruikt bij de behandeling van schizofrenie en bipolaire stoornis. In de pil zit een sensor ter grootte van een zandkorreltje, die pas actief wordt door maagzuur en dan een signaal stuurt naar een ontvanger op de buik van de patiënt. Die registreert het tijdstip en zendt de informatie weer naar de app op de smartphone.

Het bedrijf IBM ontwikkelt intussen een systeem dat informatie uit allerlei sensoren kan combineren tot een „internet of the body.” Patiënten zullen daardoor eerder het ziekenhuis kunnen verlaten, omdat er thuis naast het bed een digitale assistent staat die de informatie verzamelt, vragen beantwoordt en zo nodig deskundige hulp inschakelt.