„Gute mittag, Prinz.” Onze Duitse gids groet Oskar zu Bentheim onderdanig. Historicus Oskar, op weg naar zijn bibliotheek, is nog een ver familielid van de Oranjes en een van de bewoners van het machtige slot dat hoog uittorent boven het stadje. Het kasteel met zijn 5 tot 7 meter dikke muren is opgetrokken uit Bentheimer zandsteen, een in het verleden geliefd product. Zo is het Paleis op de Dam gebouwd met blokken van het ”Bentheimer gold”, zoals het ooit werd genoemd.

Burg Bad Bentheim werd gedeeltelijk in de 11e eeuw opgetrokken en daarna talloze malen verbouwd, gebombardeerd en weer opgeknapt. De zuster van koningin Emma zwaaide begin vorige eeuw de scepter over het slot, dat regelmatig door koningin Wilhelmina en -als peuter- ook door Juliana werd bezocht. De slaapkamer waarin prins Hendrik en koningin Wilhelmina verbleven is nog steeds te zien. Het bed keurig opgemaakt. Aan beide zijden staat een pot. Een ronde en een smalle. Toiletvoorzieningen kende men er in die tijd nog niet.

Een heuse nachtwaker, gestoken in pikzwarte kleren en gewapend met spies en lamp, leidt ons tussen negen en tien uur ’s avonds door de steegjes van het stadje. Zijn voorgangers controleerden tot begin 1900 de onveilige straten. De gids verhaalt over het oude rioleringssysteem en de schandpaal. Als een eigentijdse nar bekritiseert de nachtwaker het stadsbestuur en de regering. Zijn rondleiding besluit hij met het nachtwakerslied, waarbij de bezoekers mogen meezingen. Ze worden in het vers ertoe opgeroepen zich „aan de tien door God gegeven geboden te houden.”

Varken en vrede
In een van de plaatselijke restaurants vormt een stukje zwijnenvlees ’s avonds de lokale specialiteit. Het „bunte Bentheimer Schwein” is een bijzonderheid. Het bijna uitgestorven dier werd enkele jaren geleden van een gewisse ondergang gered dankzij de inspanningen van een speciale vereniging van liefhebbers. Nu wordt het varken weer gefokt. Het is in drie restaurants in het graafschap aan de menukaart toegevoegd onder het wat merkwaardige motto: ”Behouden door het op te eten”.

Wie de landkaart bestudeert, ziet dat graafschap Bentheim een Duitse uitstulping vormt en voor een flink deel door Nederland wordt omringd. Bij een bezoek blijkt hoe gekunsteld de grens is. Het licht glooiende landschap verschilt nauwelijks van het Twentse. De bouwstijlen en de landhuizen lijken op elkaar en het dialect is hetzelfde. De Saksische taalinvloeden reiken echter veel verder, want met plat Veluws kan men zich niet alleen in Bentheim, maar tot ver in het Osnabrücker Land behoorlijk behelpen.

De hoofdstad van laatstgenoemde regio, een uurtje rijden over de grens, is de moeite waard. Als het over toerisme gaat, heeft Osnabrück (160.000 inwoners) een haat-liefdeverhouding met het wat zuidelijker gelegen Münster (280.000 inwoners). Münster is vooral bekend vanwege de sluiting van de Vrede van Westfalen, waarbij Nederland en Spanje na tachtig jaar oorlog de strijdbijl begroeven. Wat minder mensen weten, is dat vredesbesprekingen en -verklaringen ook in Osnabrück een belangrijke rol speelden, vooral toen het ging om het beëindigen van de oorlogen tussen Zweden, Duitsland en Frankrijk.

Bronwater
De moeite waard in de directe omgeving van Osnabrück zijn museum Varusslacht in Kalkriese -een archeologische opgraving die herinnert aan een slag tussen Germanen en Romeinen- en Bad Essen, een schilderachtig stadje met veel vakwerkhuizen. In Bad Essen staat Kasteel Ippenburg. Achter het kasteel c.q. landhuis bevinden zich modeltuinen, de overblijfselen van een internationale vakwedstrijd. Ze zijn tot september te bezichtigen.

De aanwezigheid van heilzaam bronwater leidde in deze streken tot vele dorpjes met het woord ”Bad” in de naam. Dat geldt ook voor Bad Iburg. Het klooster van dit dorp heeft een prachtige ridderzaal. Het interieur geeft goed weer hoe de bisschoppen hun geestelijke zeggenschap combineerden met wereldlijke macht. Bijzonder is dat in hetzelfde complex een rooms-katholieke kloosterkerk en een evangelisch-lutherse kerk zijn gevestigd.

Münsterland, een halfuurtje rijden ten zuiden van Osnabrück, is fietsregio nummer één in Duitsland. Routes voor de tweewieler -de laatste jaren fors in aantal uitgebreid- voeren langs in totaal honderd kastelen en veel prachtige plekjes. Onbetwiste hoofdstad is het door Karel de Grote gestichte Münster. De vredeszaal in het eeuwenoude raadhuis is een plaatje, maar blikvanger is de kathedraal.

Aan het begin van de 16e eeuw grepen de wederdopers, oorspronkelijk afkomstig uit Nederland, de macht in Münster. Ze trokken een spoor van vernielingen en verwoestten veel cultuurschatten. Hun leiders werden op gruwelijke wijze met gloeiende tangen om het leven gebracht. De drie kooien waarin hun lichamen werden gestopt, hangen nog aan de St.-Lambertikerk.

Fijnkorrelig
En dan is er het Baumberggebied in Münsterland. Het bijzondere Sandstein-Museum in Havixbeck toont onder meer het wijdverbreide gebruik van de gemakkelijk te verkrijgen zandsteen. De ”gele Baumberger” is door zijn zachtheid en fijnkorreligheid zeer geschikt materiaal voor gedetailleerd en expressief werk.

Het museum toont de erbarmelijke omstandigheden waaronder de steenhouwers in zeker dertig groeven actief waren. In kloven van meer dan 20 meter diepte werden brokken van enkele duizenden kilo’s losgehakt. Dat gebeurde niet alleen met hamer en beitel, maar ook met spieën -lange ijzeren staven- van 60 kilo.

Al omstreeks het jaar 100 werd de Baumberger gebruikt voor de Dom van Münster, in de late Middeleeuwen vond deze steen zijn weg naar Zweden, de Baltische staten en naar Nederland. In onder meer Middelburg, Tiel, Utrecht (dom) en Nijmegen (gemeentehuis) zijn daarvan nog sporen te vinden.

voetnoot (u17(Meer informatie: Duits Verkeersbureau: 020-6978066, 0900-1091029 (folders) en www.duitsverkeersbureau.nl; Fremdenverkehrsverband Grafschaft Bentheim, 0049-5921961196; Münsterland Touristik Grünes Band, 0049-2551939291; Toerismusverband Osnabrücker Land, 0049-5419511195; www.havixbeck.de/sandsteinmuseum.