Vorig jaar besloot Chrétien op te stappen na een regeringsperiode van tien jaar. Martin volgde hem op als partijleider en vervolgens als premier en beloofde een ”nieuwe start” zonder de schandalen die het tijdperk-Chrétien kenmerkten. Maar de nieuwe premier had pech. Sheila Fraser, ’s lands ”auditor general” -zeg maar de topaccountant van de overheid-, meldde in februari onregelmatigheden op verschillende terreinen. Een van de meest schadelijke affaires betrof een programma van federale steun voor de Franstalige provincie Québec.

Daar ging 250 miljoen Canadese dollar (153 miljoen euro) heen voor steun voor bijvoorbeeld sportmanifestaties en culturele evenementen. Frasers dienst ontdekte dat 100 miljoen van deze 250 miljoen wel in Québec terechtkwam, maar dan bij advertentiebureaus die vriendschappelijke banden onderhielden met de Liberale Partij. De bureaus hadden geen noemenswaardige prestaties geleverd voor deze makkelijke ”inkomsten”. Paul Martin beloofde een uitgebreid onderzoek, waarbij mogelijk ook zijn eigen rol onderzocht mocht worden. Hij was tenslotte minister van Financiën geweest onder Jean Chrétien. Wist hij toen van de affaire?

„Absoluut niet”, luidde het beslissende antwoord van de nieuwe premier, maar het vervelende voor Martin is dat veel Canadezen hem niet geloven. „Waarom zouden de Canadezen u geloven”, vroeg de leider van een discussiepanel waar de belangrijkste politieke leiders vorige week hun standpunten verdedigden. „Ik zou de affaire in de doofpot hebben kunnen stoppen”, was het weinig overtuigende antwoord van de premier. Sinds zijn aantreden in december vorig jaar zakte Paul Martin gestaag in de opiniepeilingen, zodanig zelfs dat sommige analisten er rekening mee houden dat men na de 28e moet rekenen op een andere premier.

Een verrassende uitdager is Stephen Harper (45), de leider van de nieuwe Conservatieve Partij, een samenvoeging van de Canadian Alliance en de Progressive Conservatives (beide partijtjes weer afscheidingen van de vroegere Conservatieve Partij). De Conservatieven werden tot voor kort afgedaan als onbetekenend, maar Harper scoorde verrassend in recente opiniepeilingen. Peilingen die aangeven dat de Liberalen en de Conservatieven mogelijk geen van beide een meerderheid halen. Dat brengt het perspectief dichterbij van een linkse coalitie van de Liberalen met de New Democratic Party of van de Conservatieven eventueel met het Bloc Québécois, de partij die pleit voor meer autonomie en uiteindelijk zelfstandigheid voor Canada’s Franssprekende provincie Québec.

Toen de opiniepeilingen voor de Liberalen steeds magerder resultaten meldden, besloten Martin en de partij in de aanval te gaan. In advertentiecampagnes voor pers en media werd Stephen Harper afgeschilderd als een extreem rechts politicus met een „geheime agenda” vergelijkbaar met die van de Amerikaanse president George Bush. Harper zou bijvoorbeeld het ziektekostensysteem (gratis voor alle burgers) gedeeltelijk willen privatiseren. Hij zou abortus weer ter discussie willen stellen en als het aan Harper had gelegen (volgens deze Liberale campagne) dan had Canada zelfs troepen naar Irak gestuurd. Maar Canadezen blijken niet te houden van deze Amerikaanse stijl van campagne voeren, met als gevolg dat Martin en de Liberalen verder zakten in de peilingen.

Is Harpers succes in de peilingen te danken aan het programma van de Conservatieven of aan de Liberale schandalen? „Ik denk dat Harper sociaal rechts van het midden gesitueerd moet worden. Dat maakt hem geen uitgesproken kandidaat. Aan de andere kant is hij wel het nieuwe gezicht dat de Liberale Partij met Martin ook belooft maar niet biedt. Het waren schandalen en het blijven blijkbaar schandalen onder de Liberalen, of het nu onder Chrétien is of onder Martin. Bovendien is diens ’nieuwe gezicht’ ook al 65 jaar oud en de Canadezen overbekend. Het is mogelijk dat de kiezers dit nu beu zijn en voor een nieuwe partij of in ieder geval voor een nieuwe coalitie kiezen. „De peilingen zijn overigens te krap om een voorspelling te wagen”, aldus Norman Spector, politiek analist van de krant The Globe and Mail.

Het is Canada onder de liberale leiding van Jean Chrétien plus de financiële leiding van Paul Martin overigens niet slecht vergaan. Het land wist na het herstel van de economie bijvoorbeeld veel meer nieuwe banen te creëren dan de VS, terwijl de groei van de economie sinds 2000 in beide landen ongeveer gelijk lag (9,6 procent voor Canada en 9,3 procent voor de VS). Volgens sommige analisten is dat het gevolg van het feit dat er in de VS meer wordt geïnvesteerd in groei van de productie door automatisering.

„Je ziet hier duidelijk een verschil in opvatting. Hier bij ons in de VS tellen alleen de bedrijfscijfers. In Canada telt ook het sociale aspect, waardoor er daar meer banen werden gecreëerd. Zouden wij eenzelfde beleid gevoerd hebben, dan zouden wij sinds 2000 niet minder dan 10 miljoen nieuwe banen hebben geschapen”, aldus analist Alan Reynolds van het Cato Research Instituut in Washington.

Punten waarop Liberalen en Conservatieven elkaar bestrijden zijn onder meer de financiering van het veelgeprezen ziektekostensysteem en van defensie. Premier Martin belooft meer uit te trekken voor het ziektekostensysteem, dat hij in de afgelopen jaren als minister van Financiën met een aantal ingrepen fors afslankte. Onder druk van het Conservatieve verkiezingsprogramma pleit hij nu ook voor meer geld voor defensie, dat in de afgelopen jaren ook danig heeft moeten inleveren als gevolg van Martins bezuinigingscampagnes. „Na het aantreden van Chrétien en Martin leverde defensie 25 procent in. Wij spenderen nu 1,1 procent van ons bruto nationaal product (bnp) aan defensie. Dat is na Luxemburg het laagste percentage van alle NAVO-lidstaten. Harper en Martin beloven honderden miljoenen extra om dit bij te spijkeren, maar voor de wederopbouw van een geloofwaardige defensie heeft Canada beslist miljarden nodig”, meent Norman Spector.