Tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 onderhielden Havana en Moskou nauwe politieke en economische banden. Voor Cuba was de Sovjet-Unie een grote afzetmarkt voor zijn belangrijkste producten, waaronder suiker, en de Sovjet-Unie leverde jaarlijks olie en andere producten tegen gesubsidieerde prijzen. De voormalige ideologische bondgenoot doet de laatste jaren flinke inspanningen om zijn dominante positie op het Caraïbische eiland te heroveren.

„Er was een moeilijke periode voor beide landen, maar de relatie is nooit stukgelopen”, zegt Aleksandr Bogatyr, de Russische handelsattaché in Cuba. Analisten stellen dat Cuba vooral sinds 2012, toen de Russische president Vladimir Poetin aan zijn derde mandaat begon, een sleutelrol speelt in de Russische expansie in Latijns-Amerika. In 2017 omvatte de bilaterale handel 270 miljoen dollar (217 miljoen euro). Geen overdreven groot bedrag, „maar het blijft groeien in een aanzienlijk ritme”, aldus Bogatyr. Dit jaar zullen er volgens hem belangrijke contracten gesloten worden.

„De plannen met Rusland getuigen van een goede strategie”, zegt de Cubaanse econoom Omar Everleny Pérez Villanueva. „Cuba kan daardoor zijn economische relaties spreiden en zo de risico’s beperken.” De verbeterde relaties met China en de Europese Unie passen ook in die strategie. En verder: „De Russen nemen de zaken serieus. Hun initiatieven versterken de ontwikkeling van ons land.”

Kredietlijnen

Een cruciaal element in de verbetering van de onderlinge relaties is dat 90 procent van de Cubaanse schuld van 27 miljard dollar die Rusland van de Sovjet-Unie had geërfd, is kwijtgescholden. De resterende 10 procent gaat Rusland opnieuw in Cuba investeren.

„Door de heronderhandeling van de schuld met Rusland zal het beetje bij beetje mogelijk worden nieuwe kredietlijnen te verkrijgen”, zei de Cubaanse minister van Buitenlandse Handel, Rodrigo Malmierca, in oktober 2016 bij de ondertekening van twee nieuwe contracten, waaronder een voor de modernisering van de Cubaanse suikerindustrie. „De Russische banken zijn bereid de samenwerking te financieren”, verklaart Bogatyr. Cuba kampt met liquiditeitsproblemen, maar „naarmate de samenwerking groeit, zal zijn economie verbeteren en zullen de inkomsten van het land toenemen.”

Rusland wordt onder meer nauw betrokken bij de modernisering van het Cubaanse spoornet, wat een investering van 2 miljard dollar vergt. Er wordt Russisch materiaal geleverd en Cubaans personeel opgeleid om met de Russische technologie te werken. Andere sectoren waarin Rusland investeert, zijn energie, metaalindustrie en farmacie.

In januari arriveerden 340 Lada Vesta-auto’s in Cuba, waar ze zullen worden ingezet als taxi en voor toeristische diensten. Voor de Russische autobouwer Avtovaz, die het merk Lada hanteert, betekende het, na twaalf jaar afwezigheid, een terugkeer naar het Caraïbische land, waar nog altijd oude Lada’s uit het Sovjettijdperk rondrijden.

Toegangspoort

Cuba bekleedt een zeer specifieke plaats in de regio, zegt Bogatyr. „Vooral de Speciale Ontwikkelingszone van Mariel, 45 kilometer van Havana, is een „interessante toegangspoort.” Daar streek Autocentro Zed als eerste Russische bedrijf neer. Het verhuurt, onderhoudt en herstelt Russische Kamaz-vrachtwagens, waarvan er 2400 aan Cuba geleverd worden. Kamaz wil in Mariel ook een vrachtwagenfabriek voor de Latijns-Amerikaanse markt bouwen.

Afgelopen december bracht Igor Sechin, voorzitter van het Russische staatsoliebedrijf Rosneft, een verrassingsbezoek aan Havana. Hij had een onderhoud met president Raúl Castro. In 2017 leverde Rusland 200.000 ton olie en 17.000 ton petroleumproducten aan Cuba. Sechin zegt dat zijn bedrijf de samenwerking wil versterken. Cuba kan zelf maar in de helft van zijn oliebehoefte voorzien. Bovendien trok Venezuela zich terug uit de raffinaderij van Cienfuegos, die het tien jaar geleden mede had opgestart. Daardoor zijn alle ogen nu op Rosneft gericht. „Er wordt gepraat”, is het korte antwoord van Bogatyr op de vraag of Rosneft in de raffinaderij gaat investeren.

Poetin

De eerste stappen naar een hernieuwde samenwerking tussen beide landen dateren van het begin van deze eeuw. De toenadering kende wel de nodige obstakels. In 2000 bracht Poetin een eerste bezoek aan Cuba, maar een jaar later besloot hij zonder enige aankondiging het inlichtingencentrum Lourdes, aan de rand van Havana, te sluiten. Volgens Amerikaanse bronnen voorzag dat centrum Rusland van militaire informatie. De Cubaanse regering was verontwaardigd. De huur van de installaties bracht 200 miljoen dollar per jaar op.

Aan het tweede bezoek van Poetin aan Havana, in juli 2014, ging de grote kwijtschelding vooraf. Dat leidde tot de ondertekening van een tiental bilaterale akkoorden rond energie, olie, industrie en luchtvaart. Raúl Castro op zijn beurt ging tweemaal naar Rusland, in 2009 en 2015. In april draagt Castro de fakkel over. De hernieuwde samenwerking met de Russen is een van de erfenissen die hij nalaat.