Mag justitie in uitzonderlijke gevallen het medisch beroepsgeheim doorbreken? Bijvoorbeeld wanneer verdachten een beoordeling door psychiaters dwarsbomen in de hoop daarmee een tbs-maatregel te ontlopen?

De roep om het opleggen van tbs aan onderzoeksweigeraars voor rechters eenvoudiger te maken, klinkt sinds de moord op Anne Faber steeds luider. Ook Michael P., die de verkrachting van en moord op deze studente heeft bekend, ontliep bij een eerdere veroordeling tbs door niet mee te werken aan psychiatrisch onderzoek.

Henk Donkersteeg uit Ede sloeg in 2009 alarm, na de ontvoering van zijn destijds 7-jarige dochter. Kidnapper Kaj M. weigerde net als P. mee te werken aan gedragskundig onderzoek van het Pieter Baan Centrum (PBC). M. werd uiteindelijk in hoger beroep veroordeeld tot 12 jaar cel, twee jaar meer dan de straf die de rechtbank eerder oplegde, maar ook hij ontliep tbs.

Donkersteeg startte in 2010 een burgerinitiatief om via de Tweede Kamer het tbs-beleid in Nederland gewijzigd te krijgen. In 2010 mocht hij zijn pleidooi toelichten voor de vaste Kamercommissie van veiligheid en justitie.

Mede naar aanleiding van de actie van de Edenaar kwam toenmalig staatssecretaris Teeven in 2011 met een nieuwe regeling. Na wat aanpassingen door de Tweede Kamer kwam die erop neer dat justitie bij levensdelicten en zware zedendelicten de mogelijkheid krijgt het medisch dossier van de verdachte te vorderen. Oordeelt een adviescommissie dat de stukken voldoende behulpzaam zijn om vast te stellen of er sprake is van een stoornis, dan kan de rechter het verzoek toewijzen. Experts kunnen dan alsnog een gedragsrapport opstellen, aan de hand waarvan tbs kan worden geëist en opgelegd.

In 2012 ging de Tweede Kamer in grote meerderheid akkoord met de regeling, die onderdeel is van de Wet forensische zorg. Veel Eerste Kamerfracties dubden de afgelopen dagen over hun steun. Uiteindelijk stemde dinsdag alleen de Partij voor de Dieren tegen. De partij vindt de regeling een te vergaande inbreuk op het medisch beroepsgeheim.

Vijf partijen, PvdA, OSF, GroenLinks, CDA en ChristenUnie, zeiden dinsdag voor de regeling te kunnen stemmen, omdat verantwoordelijk minister Dekker (Rechtsbescherming) heeft toegezegd minder vergaande voorstellen in kaart te laten brengen. Een van de alternatieven, aangedragen voor de Autoriteit Persoonsgegevens, is dat er tot uiterlijk twee jaar na het van kracht worden van een gevangenisstraf alsnog tbs kan worden opgelegd. Er zou dan een speciale zitting moeten komen waarin het openbaar ministerie daar opnieuw of alsnog om kan vragen, zodat iemands gedrag gedurende het uitzitten van zijn straf kan worden meegewogen.

Overigens wordt de nieuwe tbs-regeling waarschijnlijk pas in 2020 van kracht. De evaluatie is voorzien voor 2022 en pas dan moet blijken of alternatieven haalbaar zijn.